Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet (Halil İnalcık), Kitap Yorumu

0
Advertisement

Büyük tarihçimiz Halil İnalcık’ın “Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet” isimli kitabının incelemesi ve kitap hakkında yazılmış yorumlar.

Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet - (Halil İnalcık) - Kitap Yorumu

Türk tarihçiliğinin duayeni, Tarihçilerin Kutbu Halil İnalcık, bir asrı geride bıraktı ve kitap üretimini devam ettiriyor.

Türkiye İş Bankası Yayınları tarafından yayınlanan “Osmanlı Devleti ve İslamiyet”, hem Türk tarihini hem de Türklerin İslam dinini kabul etmesinden sonraki değişimi detaylı şekilde anlatıyor.

Kadim bir sorudur; Türkler İslam dinini kabul ettikten sonra İslam kültürü ile geleneksel kültürleri arasındaki geçişler nasıl olmuştur, diye… Türkler İslam dini ile kendi kültürlerini yoğurup çok özel bir alaşım ortaya çıkardılar. Kendi devlet anlayışlarını İslam dünyasına da taşıdılar. Böylece devlet ve hukuk kavramlarında, bağımsız sivil otorite ve onun kanun koyucu gücü lehine büyük bir değişiklik ortaya çıktı. Türklerin İslam algılarını sivil hayata adapte çağının en otantik sistemini elde etmişlerdir.

Bu sayede şerîat ile yan yana bir sivil hukuk alanı gelişti. 11. yüzyılda El-Mâverdî ve Ebu Mansur el-Bağdadî başta, büyük fakihler İslam toplumlarında bu ayrımın gerekliliği üzerine yazdılar, tartıştılar.

Advertisement
Türkler ve İslam birlikteliğinin belki de en otantik uygulaması ise Osmanlı İmparatorluğu ile olmuştur.

‘’Osmanlı hukukçu ve bürokratı toplum ve devletin ihtiyaçlarına yanıt vermek için her zaman istihsan prensibine, yani Müslüman cemaatinin genel menfaati ilkesine başvurmuştur.”
İslam’ın ve halkın hayrı prensibi (İslam terminolojisi ile istihsal), bağımsız siyasi otoriteye ve onun kural koyma gücünü geçerli kılan ilke olarak kabul edilmiştir. Aynı mantık, sultanın otoritesinin bağımsız niteliğini ve bağımsız kanun yapma yetkisini savunmak için Osmanlılar zamanında da tekrarlanmış, bu durumu ifade etmek için daima “Şer” ve “Kanun” ve “Din ü Devlet” terimleri kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti de her devlet gibi başlangıçta belli bir kalıpla kurulmuştu. Zaman içinde bu kalıplar farklılaştı. Özellikle imparatorluğun yükselişini tamamladıktan sonra çağdaşları arasında gelişen fikirler, ticaret ve kültürel yeni formlar onu da etkiledi. Bu açıdan kuruluş aşamasındaki ile 17 ve 18. yy sonrasındaki devlet yönetimi ciddi farklılıklar içermektedir.

İnalcık Hoca, Tanzimat’ın ilan edilmesinin devleti ayakta tutma ve Avrupai bir devlet oluştuma gayesi taşıdığını vurguluyor. 18. yy sonrasında başlayan modernleşme hareketleri ile birlikte Batı’nın kültür ve âdetleri şiddetle eleştirilirken yönetimle ilgili düzenlemeleri alınmıştır.

‘’Yeni Osmanlılar, aynı zamanda mutlak kanun egemenliğine dayanan meşru (anayasal) hükümet ve idari programlarını, İslami ilkelere bağlıdır. Anayasa hazırlanırken her maddenin müftü tarafından incelenmesi ve müftünün onayına bağlı kalmasını talep ettiler.”

Halil İnalcık, Osmanlı tarihinin geçmişe uzanan köklerini de göz ardı etmeden, 600 yıl boyunca devlet ve İslamiyet arasındaki değişen ilişkinin bir dökümünü bu kitapta sunuyor. Kutadgu Bilig’deki devlet anlayışından başlayarak, Uc’larda gâzî beyler ve dervişlerle şekillenen kuruluş öyküsünü anlatıyor. Devlet kurumsallaştıkça Uc’ların, gâzîlerin ve dervişlerin önemlerini kaybedişini, bu arada yeni kurumların ve anlayışların yükselişini gözler önüne seriyor. Fatih Kanûnnamesi’yle örfün hukuk alanına resmen girişinin, ulemanın devlet yapısındaki diğer unsurlardan ayrışmasının uzun zamana yayılmış öyküsünü ayrıntılarıyla sunuyor. 17. yüzyılda Avrupa’daki tasfiyeci akımlarla aynı sıralarda ortaya çıkan selefî Kadızâdelilerin hem toplum hem de devlet ve İslâmiyet üzerindeki etkilerini mercek altına alıyor.

Halil İnalcık, kitabında Osmanlı İmparatorluğu’nun, kuruluş, yükseliş ve duraklama ile birlikte Batılılaşma serüvenini detaylı anlatırken, Cumhuriyet’e devrettiği siyasal sistemi de değerlendiriyor. İslam’ın doğup gelişmesi ile başlayan Doğu-Batı (İslam-Hıristiyanlık) çatışmasının (Haçlı Seferleri ve Osmanlı-Avrupa çatışmaları) nedenleri üzerine derin değerlendirmeler var bu kitapta.

Advertisement

Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet kadim bir meseleyi, usta bir Osmanlı tarihçisinin kaleminden okumak isteyenler için.


Leave A Reply