Osmanlı Devletinde Paşmaklık Nedir? Paşmaklık sistemi ne demektir, nasıl uygulanmaktaydı? Paşmaklık hakkında bilgi.
Osmanlıda Paşmaklık Nedir?
Paşmaklık, Osmanlı Devleti’nde, padişahın annesi (valide sultan), kızları, kız kardeşleri ile hasekilerine ayrılan ve 20 bin akçeye kadar olan gelirlere verilen addır. İlk dönemlerde padişahın yakını kadınlara bir ya da birkaç köyün tımarı ayrılıyordu. Saray yaşamının önem kazanmaya başladığı 16. yüzyılda, boşalan zeamet ve tımarlar da bunlara eklenerek valide sultan ile hasekilerin gelirleri artırıldı. Valide sultanın paşmaklığı, valide sultan kethüdalığınca yönetilen özel bir bütçeydi. Her eyaletten gelen vergi paylarından belli bir oranda alınan paralar 1.000 keseden az olmamak koşuluyla valide sultan hazinesine aktarılır, valide sultan bu ödeneği dilediği gibi kullanabilirdi. Padişahın taç giydirerek haseki sultan sanını verdiği baş hasekiye de yılda 500 keseden az olmamak üzere paşmaklık bağlanırdı. Ama çoğu padişah bunun hazineye getirdiği yükü dikkate alarak hasekilerine baş haseki ya da haseki sultan sanını vermekten kaçınırdı. Padişahların kızlarına da gene 500 kese tutarında paşmaklık ayrılırdı. Saraydaki öbür kadınlara, eski valide sultanlara, ölen padişahın kız kardeşlerine ve cariyelerine “vazife ve âdet” denen aylıklar bağlanırdı.
Paşmaklığın değişik gelir kaynakları vardı. Savaşta zaptedilen toprakların hazineye ait mukataa ve malikâne gelirlerinden belirli oranlarda ayrılan paylar, İstanbul’da Pera’ dan toplanan tüm vergiler, Mısır, Macaristan, Bosna ve öbür bazı eyaletlerden ayrılan özel gelirler başlıca kaynaklardı. Bu tür gelirler genellikle iltizam yoluyla toplanırdı.
18. yüzyılda valide ve haseki sultanlarla padişah kızlarına haslar ayrıldı. Bunlar mukataa ve malikâne usulüyle işletiliyordu. Valide sultan hasları, havass-ı hümayun (padişah hasları) ile havass-ı vüzera (vezir hasları) ve mirmiran haslarına göre üçüncü sırada yer alan düşük gelirlerdi. Paşmaklık haslarının mansıb haslarından başlıca farkı ömür boyu bağlanmasıydı. Bu uygulama Tanzimat döneminde kaldırıldı ve padişahlar yakınlarına kendi hazinelerinden ödenek vermeye başladılar.
