Ozon tabakası neden önemlidir ve incelmesinin nedenleri nelerdir? Ozon tabakasının incelmesinin insanlar, hayvanlar ve bitkilere etkileri nelerdir?
Ozon Tabakası
Ozon tabakasının incelmesi
Ozon (O3) tabakası, atmosferin üzerindeki stratosferde bulunur. Bu tabaka, güneşten gelen ve canlıları olumsuz yönde etkileyen mor ötesi (ultraviyole) ışınları emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Mor ötesi ışınlar kanser ve mutasyonlara neden olduğundan canlılar için zararlıdır. Ozon tabakasının incelmesindeki en büyük etken kloroflorokarbon (CFC) adı verilen kimyasal maddelerdir. Kloroflorokarbon gazları klimalarda, buzdolaplarında ve deodorantlarda kullanılmaktadır. Bu gazlar ozon ile tepkimeye girerek ozon tabakasının incelmesine neden olur.
***Kloroflorokarbon içeren maddelerin en önemlileri; spreyler, plastik köpükler, klor türevleri, aerosoller ve yangın söndürücülerdir.
(a) Ozon deliği: Antarktika üzerindeki ozon deliği, atmosferik veriler üzerine dayandırılan bu görüntüde mavi renkli yama olarak görünür.
(b) Ozon tabakasının kalınlığı: Bu grafik, Antarktika, üzerindeki ozon tabakasının kalınlığını yıllara göre değişimini, Dobson birimi cinsinden göstermektedir.
(c) UV radyasyonuna maruz kalma: Güneşlenmeyi seven bu insanlara ev sahipliği yapan Avustralya, deri kanserinin dünyada en fazla görüldüğü yerdir. Aşındırılmış bir ozon kalkanından geçen daha şiddetli UV radyasyonu, kanser riskini artırır.
Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri
İnsanlar Üzerindeki Etkisi
- Cilt kanseri: Ultraviyole ışınlarına maruz kalma, malign melanom, bazal ve skuamöz hücreli karsinom dahil olmak üzere çeşitli cilt kanseri tipleri geliştirme riski artar.
- Göz hasarı: UV ışınlarına doğrudan maruz kalmak fotokeratit (kar körlüğü) ve katarakt ile sonuçlanabilir.
- Bağışıklık sistemi hasarı: UV ışınlarının etkileri arasında bağışıklık sisteminin bozulması bulunur. UV ışınlarına artan maruziyet, bağışıklık sisteminin tepkisini zayıflatır.
- Cildin hızlandırılmış yaşlanması: UV radyasyonuna sürekli maruz kalmak fotoğraf alerjisine neden olabilir, bu da açık tenli insanlarda döküntülerin ortaya çıkmasına neden olur.
- Diğer etkiler: Ozon kimyasalları nefes almada, göğüs ağrısında, boğazda tahrişte ve akciğerin çalışmasında zorluklara neden olabilir.
Amfibiler Üzerindeki Etkileri
Ozon tabakasının incelmesi, amfibi türlerin sayısındaki azalmanın nedenlerinden biri olarak listelenmiştir. Ozon tabakasının incelmesi yaşam döngüsünün her aşamasında birçok türü etkiler. Bazı etkiler aşağıda belirtilmiştir.
- Larvalarda büyüme ve gelişmeyi engeller
- Davranış ve alışkanlıkları değiştirir
- Bazı türlerde deformitelere neden olur
- Bağışıklığı azaltır. Bazı türler hastalıklara ve ölüme karşı daha savunmasız hale gelmiştir
- Bazı türlerde retina hasarı ve körlüğe sebep olur
Deniz Ekosistemleri Üzerindeki Etkileri
Plankton (fitoplankton ve bakteriyoplankton) artan UV radyasyonuyla tehdit edilir. Deniz fitoplanktonu hem gıda zincirinde hem de okyanus karbon döngüsünde temel bir rol oynamaktadır. Atmosferik karbondioksiti oksijene dönüştürmede önemli bir rol oynar. Ultraviyole ışınları, bu mikroskopik organizmaların oryantasyonlarını ve hareketliliklerini etkileyerek hayatta kalma oranlarını etkileyebilir. Bu sonunda tüm ekosistemi rahatsız eder ve etkiler.
Bitkiler Üzerindeki Etkisi
Bazı bitki türlerinde, UV radyasyonu çiçeklenme zamanını ve bir bitki tarafından üretilen çiçek sayısını değiştirebilir.
Bitki büyümesi UV-B radyasyonundan doğrudan etkilenebilir. Bu etkileri azaltma veya onarma mekanizmalarına rağmen, bitkilerin fizyolojik ve gelişim süreçleri etkilenir.
Diğer Etkiler
Diğer bir gözlem, stratosferdeki ozondaki incelmeye bağlı olarak alt atmosferde bulunan ozonda bir artıştır. Alt atmosferde bulunan ozon, küresel ısınmaya ve iklim değişikliğine katkıda bulunabilecek bir kirletici ve bir sera gazı olarak kabul edilir.
Bununla birlikte, çalışmalar, düşük atmosferik ozonun ömrünün stratosferik ozonla karşılaştırıldığında oldukça daha az olduğuna işaret etmiştir. Aynı zamanda, alt atmosferdeki ozon seviyesindeki artış, güneş ışığının ozon tabakasının tükenmesinin önemli bir yararlı etkisi olarak kabul edilebilen D vitamini sentezleme yeteneğini artırabilir.
Ozon tabakasının incelmesi konusundaki artan endişe, endüstriyel kloroflorokarbon emisyonlarının (CFC) azaltılması ve kontrol edilmesi için Montreal Protokolünün 1987’de kabul edilmesine yol açmıştır. Bu tür uluslararası anlaşmalar, bu bileşiklerin emisyonunun azaltılmasında büyük ölçüde başarılı olmuştur.
Ancak, sorunu tamamen çözmek için tüm ülkeler arasında daha fazla işbirliği ve anlayış gerekmektedir. Siz de ozonu kurtarmak için elinizden geleni yapabilirsiniz. Daha fazla geri dönüştürülmüş ürün kullanın / satın alın, enerji tasarrufu yapın, toplu taşıma araçlarını kullanın ve en önemlisi farkındalığı yaygınlaştırın.
