Para nedir? para nasıl tanımlanır? Enflasyon, deflasyon, devalüasyon, revalüasyon, fiyat, değer ve ticaret kavramları ne demektir? Bahsedilen kavramlar hakkında kısa bilgiler.
Para; bir toplumda herkesin kayıtsız koşulsuz kabul ettiği bir değer ölçüsü ve değişim aracıdır.
Para,
• bir değer ölçüsüdür.
• bir değişim aracıdır.
• bir değer taşıyıcısıdır.
Para, tarihsel süreç içinde evrimleşerek günümüzdeki biçimini almıştır. Para yerine önceleri çeşitli hayvanların kemik ve dişleri, deniz kabukları, tuz, buğday, deri gibi taşınması kolay mallar kullanılırken, sonra altın ve gümüş gibi değerli madenler kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra madeni paraların ortaya çıktığını, banknot adım alan kâğıt paraların onu izlediğini görüyoruz. Günümüzde para yerine kullanılan çek, tahvil, poliçe, hisse senedi gibi nesneler vardır.
Ülkemizde kağıt para basma (emisyon) görevi T.C. Merkez Bankası’na verilmiştir. Madeni paralan Darphane çıkarır.
1.Enflasyon:
Enflasyon, cari (yürürlükteki) fiyat seviyesinde, toplam talebin toplam arzdan fazla olması demektir. Toplam talebin toplam arzdan fazla olması, isteklerin karşıla-namamasma, dolayısıyla fiyatların hızlı ve sürekli olarak yükselmesine neden olur.
Enflasyonun başlıca nedenleri
• Üretimin, tüketimi karşılayamaması
• Özel ve kamu sektörü harcamalarının bu sektörlerin gelirlerinden fazla olması,
• Yurt dışında elde edilen gelirlerin yurt içinde harcanması,
• Toplum kesimlerinden birinin ulusal gelirden payını büyütmesi ve diğer kesimlerin de (özellikle sanayici ve tüccarların) ellerindeki malların fiyatlarını artırmaları.
Enflasyonun başlıca sonuçları :
• Sabit ve dar gelirliler, uzun vadeli alacağı olanlar, enflasyondan olumsuz yönde etkilenir.
• Spekülatörler, borçlular ve serbest meslek sahipleri enflasyondan olumlu etkilenirler.
• Enflasyon dışalımı kamçılar, dışsatımı güçleştirir.
• Ödemeler dengesi bozulur, yabancı paraların gerçek değerleri resmi kur fiyatlarının üstüne çıkar. Karaborsa karlı bir iş haline gelir.
• Enflasyon toplumsal sorunlara yol açar.
2. Deflasyon:
Bir ekonomide toplam talebin toplam arzdan daha az olması hali. Bu durumda fiyatların genel düzeyi düşer, dolayısıyla paranın satınalma gücü artar.
3. Devalüasyon:
Devalüasyon, ulusal paranın değerinin yabancı paralar karşısında düşürülmesidir. Devalüasyona;
• yabancı ülke paralarının gerçek değerleri ile kur değerleri arasındaki farkını ortadan kaldırmak,
• enflasyon sonucu tıkanan dış satımı hızlandırmak amacıyla başvurulur.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde devalüasyon ve enflasyon sarmalı birbirini izleyen olgular olarak görülür. Devalüasyon dışalımı azaltıcı, dışsatımı artırıcı rol oynar.
4. Revalüasyon:
Paranın değerini, altına ve yabancı paralara göre yükselterek yeniden ayarlamaya revalüasyon denir. Revalüasyon yapan bir ülkede, resmi kurlarla altın ve döviz fiyatları hükümetçe kararlaştırılmış bir oranda ucuzlar.
5. Fiyat:
Fiyat; bir malın değişim değerinin para ile anlatımıdır. Bir mal ya da hizmetin elde edilmesi için yapılan harcamaların toplamı maliyet fiyatını, pazarda ya da piyasada oluşan fiyaz ise satış fiyatını oluşturur.
Serbest yarışmanın işlerlikte olduğu piyasalarda fiyaz arz – talep dengesine göre oluşur. Talep yüksek, arz düşükse fiyatlar da yüksek olur. Talep düşük, arz yüksekse fiyatlar düşük olur.
Oligopol (tekelci) piyasalarında malların fiyatını tekeller belirler.
6. Değer
Değer, bir mala ya da hizmete verilen önemi ve değeri gösterir. Değeri açıklayan çeşitli görüşler vardır:
Emek – Değer Kuramı: Bir malın değeri, o malın üretiminde harcanan ortalama emek – zaman miktarıyla ölçülür. Emek – değer kuramı, yeniden üretimi söz konusu olan mallar için geçerlidir. Örneğin, antika bir eşyanın, bir sanat yapıtının değerini, bir pulun değerini bu kuramla açıklamak mümkün değildir.
Yarar Kuramı: Bir mal, yararı oranında değerlidir.
Azlık – Çokluk Kuramı: Bir mal, az bulunduğu oranda değerli, çok bulunduğu oranda değersizdir.
Sosyoloji, değerin belirlenmesinde diğer kuramların açıklamaları yanında, toplum inançlarının, değer yargılarının da söz konusu olduğu görüşünü savunur.
7. Ticaret:
Bir ülkede ekonomik ilişkiler iç ve dış ticaret biçiminde görülür. Iç ticaret perakendecilik, toptan ticaret biçiminde örgütsüz ve örgütlü (borsa) pazarlarda gerçekleşir.
Dış ticaret ise dışalım ve dışsatım biçiminde gerçekleşir. Devletler, dışsatım ve dışalımı dengede tutmak isterler. Gelişmekte olan ülkelerin dışalımı kısıp, dışsatımı artırmaları gerekir. Dışsatımı artırmak için başvurulan yollar; ihracatçıya ödenen vergi iadesi ya da prim, damping ve devalüasyondur.
Dışsatımı artırmanın bir diğer yolu da dışalımı sınırlamaktan geçer.
Bunun için alınacak önlemler şunlardır:
a) ithalatı sınırlamak,
b) Kontenjan ya da kota uygulaması,
c) Döviz kısıtlaması,
d) Gümrük duvarlarının yükseltilmesi.
