Parşömen nedir? Parşömen tarih boyunca hangi medeniyet tarafından bulunmuş ve kullanılmıştır? Parşömen ile ilgili kısaca bilgi veren sayfamız.
Parşömen, üstüne yazı yazmak ya da resim yapmak için özel olarak hazırlanmış hayvan derisine verilen isimdir. Anlatıldığına göre, Büyük İskender’ in ölümünden sonra kurulan Ptolemaios hanedanı zamanında papirüsün Mısır’dan dışarıya çıkarılması yasaklanmıştı.
Pergamon’daki (bugün Bergama) ünlü kitaplığına yeni yazmalar kazandırmak isteyen Pergamon kralı II. Eumenes üstüne yazı yazılabilecek yeni bir malzemenin bulunmasını istedi. Bu konuda çalışan Pargamonlu ustalar sonunda parşömeni yaptılar. Bu öykünün tarihsel bir gerçekten mi, yoksa parşömenin türediği Yunanca pergamene sözcüğünün Pergamon kentinin adıyla olan benzerliğinden mi kaynaklandığı kesin olarak bilinmez.
Parşömen üzerine yapılmış bir harita
Koyun, keçi, dana, ceylan, domuz gibi hayvanların derisinden yapılan parşömen (Osmanlılarda tirşe ya da rak) önceleri el yazmalarıyla fermanların yazılmasında kullanılmıştır. Yapımı zor ve pahalı olduğu için bazen hükmü geçen fermanlar kazınıp yerine başkaları yazılmıştır.
Büyük değer taşıyan yapıtlar için özellikle dana ve koyun derisinden yapılmış kaliteli parşömen kullanılmıştır. Paçavradan kâğıt yapılmaya başlaması ve matbaanın icadıyla Avrupa’da parşömen kullanımı çok azalmıştır. Bugün de koyun, keçi, dana, tay ve yeni (ya da ölü) doğmuş kuzuların derileri özellikle minyatürlerde ve lüks baskılarda kullanılmaktadır.
Başlangıçta yazı kâğıdı yerine kullanılabilen parşömen derileri, sonraları, yapılışının güçlüğü, fazla pahalıya mal olması yüzünden, ancak antlaşmaların, fermanların yazılmasında kullanılmaya başlandı. Rönesans’tan sonra parşömen hemen hemen ortadan kalktı. Bu derinin pahalılığı yanında, paçavra kâğıdı çok daha ucuz oluyordu. Baskı makinasının icadı, paçavra kâğıdının kullanılmasını gerektirdiğinden, parşömen derileri yazı kâğıdı olarak artık hiç kullanılmaz oldu.
Parşömenin Tarihçesi
Parşömen, İÖ 180 dolayında Bergama’da bulundu. Bu nedenle adını Bergama’dan (eskiden Pergame) alır. Parşömen koyun, keçi, dana, domuz ve antilop derisinden yapılıyordu. Önce kireçli suda yumuşatılmış hayvan derisinin kılları yolunuyor, sonra katılgandoku üst deriye kadar kazınıyor ve sonunda deri düzlenip kurutuluyordu. Bu, kimyasal işlem yapılmaksızın, deriyi en basit biçimde bir koruma yöntemiydi. Parşömene yazılan yazı daha tazeyken silinebiliyor, daha kuruduktan ve oradan uzun bir süre geçtikten sonra üzerine yeni metinler yazılmak istendiğinde, parşömen süngertaşı ile kazınıyordu.
Parşömen, resimlemeler içinde son derece elverişliydi. Zamanla pahalı olduğu için lüks baskılarda parşömen, sıradan baskılar içinse papirüs yeğlendi. Paçavralardan yapılan kâğıdın Avrupa’da kullanmaya başlanması ve matbaanın kurulması parşömen çağına son verdi.
