Pasif Taşıma nedir, nasıl gerçekleşir? Pasif Taşımayı Etkileyen Faktörler nelerdir? Pasif taşıma nelere bağlıdır, etkileyen faktörlerin maddeler halinde açıklaması.
Pasif Taşıma
Pasif difüzyon olarak da bilinen pasif taşıma, bir iyon veya molekülün bir hücre duvarından bir konsantrasyon gradyanı yoluyla veya yüksek konsantrasyonlu bir alandan düşük konsantrasyonlu bir alana geçtiği bir süreçtir. Trenden metro istasyonuna geçmek veya kalabalık bir odadan çıkmak gibi. Temel olarak, pasif taşıma, bir iyon veya moleküle “nefes almak için yer” sağlar.
Bu terim en iyi, karşıtı olan aktif taşıma ile yan yana getirildiğinde hatırlanır. Fiziksel aktivite gibi, aktif taşıma da enerji gerektirir. Pasif ulaşım ise hiç enerjiye ihtiyaç duymaz.
Pasif Taşıma Örnekleri
Pasif taşıma dört şekilde gerçekleşir:
- Basit difüzyon
- Kolaylaştırılmış difüzyon
- filtreleme
- ozmoz
Pasif Taşımayı Etkileyen Faktörler
Canlı hücrelerde hücre zarının her iki yönünde devamlı bir molekül hareketi gözlenir. Bu moleküller hücre zarından, doğrudan veya porlar yardımıyla geçer. Geçiş türü veya hızı aşağıdaki faktörlere göre değişmektedir:
- ***Moleküllerin büyüklüğü: Oksijen, su, iyot, karbondioksit gibi küçük moleküller, hücre zarından kolaylıkla geçebilir. Örneğin 6 karbonlu glikoz; oksijen, su ve karbondioksitten daha zor geçer.
- ***Moleküllerin elektrik yükü: Hücre zarının iyonik yapısından dolayı, nötr moleküller iyonlardan daha kolay geçer. Nötr haldeki potasyum (K), iyon haldeki potasyum (K+) dan daha kolay geçer.
- ***Yağda çözünen maddeler: Hücre zarının yapısında yağ olduğu için yağda çözünen maddeler hücre zarından kolaylıkla geçebilir. Bu maddelere, yağda eriyen vitaminler (A -D – E – K) örnek olarak verilebilir.
- ***Yağı eriten maddeler: Alkol, eter, kloroform ve benzen gibi yağı eriten kimyasal maddeler hücre zarından kolaylıkla geçebilir.
- ***Sıcaklık: Moleküller sıcak ortamda daha hızlı hareket eder. Bu nedenle yüksek sıcaklıkta difüzyon hızlıdır.
- ***Zardaki por sayısı: Hücre zarında por sayısı ne kadar fazla olursa, madde giriş çıkışı o kadar hızlı olur.
- ***Yoğunluk farkı: Yüksek konsantrasyonlu ortamdaki moleküllerin birbirlerine çarpma hızı, düşük konsantrasyonlu ortamlara göre daha hızlıdır. Bu ortamdaki potansiyel enerji, yüksek konsantrasyonlu ortamdan düşük konsantrasyonlu ortama madde geçişini hızlandırır.
- ***Molekül ağırlığı: Moleküllerin ağırlıkları ne kadar düşükse, difüzyon hızları o kadar yüksektir. Yani maddelerin difüzyon hızları, molekül ağırlıkları ile ters orantılıdır. O halde gazların difüzyonu hızlı, sıvılarınki yavaş, katıların difüzyonu ise yok denecek kadar azdır.
İlgili Biyoloji Terimleri
- Basit difüzyon – Bir integral zar proteininin yardımı olmadan meydana gelen bir difüzyon süreci. Maddelerin hücre zarından enerjisiz geçişini sağlar.
- Kolaylaştırılmış difüzyon – Moleküller veya iyonlar, bir integral protein yardımıyla hücre zarından geçtiğinde meydana gelen bir süreç.
- Konsantrasyon gradyanı – Çözeltideki çözünmüş bir maddenin konsantrasyonunun yüksek yoğunluklu bir bölge ile daha düşük yoğunluklu bir bölge arasındaki farkı.
- Filtrasyon – Genellikle besinlerin seçici olarak vücuda emilmesi için katı maddelerden suyun uzaklaştırılması.
- Osmoz – Bir sıvının bir zardan çözücü konsantrasyonunun daha yüksek olduğu bir çözeltiye geçme eğilimi, böylece zarın her iki tarafındaki malzeme konsantrasyonlarını eşitler.
- İyon – Elektrik yüklü bir atom veya atom grubu.
- Molekül – Bir elementte bir veya daha fazla benzer atomdan ve bir bileşikte iki veya daha fazla farklı atomdan oluşan bir element veya bileşiğin en küçük fiziksel birimi.
