Permiyen Dönemi Özellikleri ve Canlıları

0
Advertisement

Permiyen dönem nedir? Permiyen döneminin özellikleri nelerdir? Permiyen döneminde yaşamış olan canlılar ve genel olarak Permiyen Dönemi hakkında bilgi.

Permiyen Dönemi Özellikleri ve Canlıları

Permiyen Dönem, Permiyen Sistem kayaçlarının oluştuğu jeolojik zaman dilimi. Yer’in jeolojik tarihinin ayrıldığı 11 dönem içinde, en eski altıncı dönemdir. Birkaç jeolojik bölüm bir dönemi, birkaç dönem de daha büyük bir jeolojik zaman birimi olan zamanı oluşturur. Permiyen Dönem, Paleozoyik (Birinci) Zamanın (y. 570-225 milyon yıl önce) bir dönemidir ve Karbonifer Dönemden (y. 345-280 milyon yıl önce) sopra, Triyas Döneminden (y. 225-190 milyon yıl önce) önce gelir. 280-225 milyon yıl öncesini kapsayan Permiyen Dönem, stratigrafik açıdan Alt ve Üst Permiyen olarak iki alt bölüme ayrılır.
Permiyen Dönemi Özellikleri ve Canlıları
Permiyen Dönem, Rusya’da Urallar’daki Perm bölgesinde araştırmalar yapan Sir Roderick Murchison tarafından 1841’de tanımlanmış ve adlandırılmıştır; Perm’deki bu kayaçlar Permiyen Sistemin standart kayaç örnekleri olarak kabul edilir. Sistem kayaçlarının en önemli özelliği, bol miktarda kırmızı kara tortulları ve evaporitler (asidik ortamda kimyasal çökelmeler dizisi sonucunda oluşan tuzlar) içermesidir.

Karbonifer Dönemde kabuk levhalarında görülen büyük ölçekli hareketler onu izleyen Permiyen Dönemde de sürmüştür. Kuzey Yarıküre’de bugünkü Kuzey Amerika ile Avrasya’yı içine alan Lavrasya kıtası batı ucundan, Güney Yarıküre’deki bugünkü Güney Amerika, Afrika, Hindistan, Avustralya ve Antarktika’yı içine alan Gondvana kıtası ile birleşerek, güneydeki ılıman iklim bölgelerinden Güney Kutbu’na kadar yayılan devasa tek bir kıta olan Pangaea’yı oluşturmuştur. Bunun sonucunda Lavrasya’da ılıman ve kurak, buna karşılık Güney Kutbu’na yakın olan Gondvana’da ise buzullaşmalara yol açan soğuk iklim koşulları egemen duruma gelmiş, Gondvana’daki bu koşullar ancak dönemin sonunda değişerek iklim ılımanlaşmıştır. Lavrasya ve Gondvana, doğu uçlarında Tetis Deniziyle ayrılmış halde kalmışlardır.

Yer yüzeyinin diğer bölümleri ise Panthalassa olarak adlandırılan okyanusla kaplıydı. Pangaea’nın oluşumu sırasında kıtaların çarpışması sonucunda ortaya çıkan dağoluşum süreçleri Permiyen Dönemde de sürmüş ve Kuzey Amerika’da Apalaş dağ zinciri ile Avrupa ve Asya’da Hersiniyen dağ zincirleri büyümeye devam etmiştir; Permiyen’in sonlarına doğru Avrupa ve Asya’nın çarpışmasıyla Ural Dağları kıvamları ortaya çıkmıştır.

Kayaçlar ve Mineral Yatakları

Bu dönemde oluşan Permiyen Sistem kayaçları ve mineral yatakları dünya ölçeğinde yaygınlaşmıştır; bu kayaçlar ve yataklar, kıta kütlelerinin hareketi ve buna bağlı dağoluşumları sonucunda ortaya çıkan paleocoğrafya ve iklim değişikliklerini açık biçimde yansıtır. Korkayaçlar genellikle, dağ oluşum alanlarındaki geniş derin su havzalarının (jeosenklinaller) içinde dönem boyunca birikmiş olan çökellerle bağıntılıdır. Doğu Avrupa’da, kararlı Rusya Platformunun doğu kesiminde bir derin deniz çukuru olan Ural Jeosenklinali gelişmiş, jeosenklinal daha sonra sıkışarak kıvamlanmış ve sonuçta yükselerek Ural Dağlarını oluşturmuştur. Jeosenklinalde binlerce metre kalınlığında klastik (kırıntılı) tortullar ve bunun yanı sıra kireçtaşları ve korkayaçlar birikmiştir. Platform üzerinde oluşan sığ denizlerde, kumtaşı şeyi ve karbonat kayacı katmanları çökelmiştir. Permiyen Dönemin ortalarında ve sonlarında bu acı su denizleri çekilmiş ve buralarda evaporitler ve kırmızı yataklar (büyük ölçüde kırmızı kumtaşı ve şeylden oluşan tortul katmanlar) oluşmuştur.

Avrupa’nın batısında kırmızı kumtaşları, konglomeralar, şey Her, dolomitli kireçtaşları ve evaporitler gibi kara kökenli ve sınırlı havza çökelleri egemendir. Permiyen çökeller Kuzey Amerika’da özellikle Texas, New Mexico, Nevada ve Utah’ta yaygındır; buralarda deniz ve kara kökenli çökeller çok büyük kalınlıklara ulaşır. Kuzey Amerika’ daki Permiyen çökeller temel olarak kumtaşlarından, şeyllerden, kireçtaşlarından ve evaporitlerden oluşur.

Advertisement

Permiyen Dönemde oluşan başlıca zengin mineral çökelleri evaporit mineralleri, kömür, petrol, gaz ve metal cevherleridir. Kayatuzu (halit) ve potas minerallerinden oluşan evaporit çökelleri ABD’nin güneybatısında, Almanya’nın kuzeyinde, Rusya’da, Polonya’da, Hollanda’da, Danimarka’da ve İngiltere’de yaygındır. Sibirya, Çin, Hindistan, Avustralya ve Afrika’nın güneyinde Permiyen kömür yatakları yer alır. Petrol ve gaz içeren Permiyen kayaçlara ise ABD, Rusya, Hollanda, Almanya ve Kuzey Denizinde rastlanır. Almanya’da zengin bakır içerikli Permiyen çökeller vardır.

Bulunan Fosiller

Bulunan fosiller hayvan varlığının evrimlenerek Karbonifer Dönemden Permiyen Döneme ulaştığını gösterir. Ammonitler, yosun hayvanları, mercanlar, Brachiopoda filumunun üyeleri, Fusulinidae familyası ve benzer gruplardan tek hücreliler gibi başlıca deniz omurgasızları dönem içinde evrimlerini sürdürerek çeşitlendi. Ammonitlerin ve Fusulinidae üyelerinin hızlı evrimleşme süreci Permiyen Dönemin tarihlendirme çalışmalarında son derece yararlı olmuştur. Permiyen Dönemde deniz ve tatlı su balıklarının yanı sıra amfibyumlar da evrimlerini sürdürmüş ve soy ağaçlarında birçok yeni dallanma ortaya çıkmıştı. Sürüngenler birbirlerinden belirgin biçimde ayrılan üç grup halinde evrimlendi: Cotylosauria, Pelycosauria ve daha sonra Triyas Döneminde memelilerin türediği Therapsida.

Karbonifer Dönemin (y. 345-280 milyon yıl önce) eğreltilerinden evrimlenen kara bitkileri daha kurak ve geçirimli toprak koşullarına uyarlandı. Gondvana’daki Glossopteris florası hızlı ve çok geniş bir yayılım gösterdi. Permiyen Dönemin sonlarına doğru Glossopteris faunası yok olurken Kuzey Yarıküre’de iğneyapraklılar varlıklarını sürdürdü. Ama Permiyen Dönem içinde çeşitlilik gösteren birçok hayvan grubu dönem sonuna doğru yok olma sürecine girdi. Trilobitlerin ve Fusulinidae üyelerinin soyu tükenirken, ammonitler, yosun hayvanları ve Brachiopoda üyeleri son derece azaldı. Bu gelişmenin nedenleri hâlâ belirsizliğini korumaktadır.


Leave A Reply