Piaget’in ahlak gelişimi kuramı nasıldır? KPSS çocuk gelişimi konusu, Piaget’e ahlak gelişimi, dönemleri hakkında bilgi.
PİAGET’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ
Piaget’e göre ahlak gelişimi bilişsel gelişime paralellik göstererek, birbirlerinden farklı nitelikler taşıyan ve hiyerarşik bir sıra izleyen dönemler içinde ortaya çıkmaktadır.
Çocukların düşünce biçimlerini her yönü ile inceleyen Piaget, çocukların doğru ve yanlışa ilişkin yargılarının yaşlarına bağlı olarak değiştiğini gözlemlemiştir. Aynı şekilde kuralların yorumlanış biçimleri de yaşlara göre değişiklikler göstermektedir. Yaşa bağlı değişikliklere çocukların oyun oynarken kuralları uygulayış biçimleri örnek olarak verilebilir. Çocuklar yedi yaşına kadar başka çocuklardan İzleyerek öğrendikleri oyunlar oynamakta, bu arada ne anlama geldiğinin farkına varmadan kurallara uygun davranışları da taklit etmektedirler. Yedi ile on yaş arasındakiler ise, oyunlarda kuralların ne anlama geldiğini kavramaya başlamaktadırlar. Bu yaş grubundaki çocuklar çoğunlukla oyunun kurallarına, kural olduğu için hiç sorgulamadan uygun davranmaktadırlar.
On yaşlarından sonra ise çocuklar, kuralların durumsal gereksinimlere uygun olarak konulduğunu ve koşullar değişirse kuralların da değişebileceğini anlamaktadırlar.
Piaget’e göre on yaşlarına kadar çocuklar, oyunların dışında gerçek yaşamda karşı karşıya kaldıkları kurallara da sorgulamadan uygun davranabilirler. Ancak kural koyan kişiler çevrede olmadığında, kuralları çiğneyebilirler.
10-11 yaşlarından sonra ise çocuklar kuralların niçin konulması gerektiğini anlamaya başlamaktadırlar.
Yine Piaget’e göre davranışların “iyi” ya da “kötü”; “doğru” ya da “yanlış” olarak nitelendirilebilmesi için davranışın altında yatan niyetin de dikkate alınması gerekir. Ancak çocuklar on yaşına gelinceye kadar davranışın arkasındaki niyeti göz önüne alarak karar veremezler. Onlar için sadece yapılan yanlış davranış vardır ve bu davranış ceza gerektirir. Piaget ahlaki gelişimin iki dönemde şekillendiğini ileri sürmektedir.
Piaget’e Göre Ahlak Gelişimi Dönemleri
Piaget’in, çocukların yaşlarına bağlı olarak, yargılama sistemlerinde ortaya çıkan değişmelere ilişkin gözlemleri, onu daha sistemli bir araştırma yaparak, ahlak gelişimi dönemlerini belirlemeye yöneltmiştir. Bu dönemleri belirlerken belli bir yaşa kadar ahlak gelişiminden söz edilemeyeceğini söyleyerek; ahlak gelişimini dört, beş yaşlarından başlatmıştır. Dört ve beş yaşlarından önceki dönemlere ise ahlak öncesi dönem demiştir. Bu dönem hariç tutulacak olursa Piaget’ye göre ahlaki gelişim Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi) ve Özerk Dönem (Karşılıklılık) olarak iki döneme ayrılarak incelenebilir. Bu dönemler aşağıda özetlenmiştir.
***Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi ya da Töresel Gerçekçilik)
Ahlak gelişiminde on yaşına kadar olan dönem, dışa bağlı dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde çocuklar ahlaki yargıları açısından başkalarına bağımlıdırlar. Yetişkinler tarafından konulan kuralları sorgulamadan kabul ederler. Dönemin sonuna kadar çocuklar için, işlenen bir suçun büyüklüğü, suça bağlı olarak ortaya çıkan fiziksel sonuçla belirlenir. Sonuçta daha fazla fiziksel zarara yol açan suçlar, daha az fiziksel zarara yol açan suçlara göre daha kötüdür. Örneğin; küçük ancak çok kıymetli bir vazo kıran bir çocuk bunun için daha küçük bir ceza beklerken, kocaman bir cam kırdığında çok daha büyük bir ceza alacağını düşünür. Bu dönemde çocuklar empatik düşünemedikleri için davranışların arkasındaki niyetleri de göz önüne alamazlar. Ayrıca kural koyucu yokken ve özellikle koyulan kurallar fizyolojik ihtiyaçlarla ilgiliyse, ceza alacaklarını bilmelerine rağmen bu kuralları ihlal ederler.
***Özerk Dönem (Karşılıklılık Dönemi ya da Töresel Görecilik)
11 yaş ve üstüne çıkıldıkça çocukların yaptıkları değerlendirmeler “görelilik” kazanmaya başlamaktadır, içinde bulunulan koşulları dikkate alarak değerlendirmeler yapan çocukların, ahlaki yargıları ve kuralları uygulayışları esneklik göstermektedir. Bu döneme geçen çocuklar, başkalarının değerlendirmelerinden çok kendi yaptıkları değerlendirmeye uygun davranmaya başlarlar. Bir davranışın iyi ya da kötü olduğuna karar verirken davranışın altında yatan niyeti de dikkate alırlar. Sonuç olarak Piaget, ahlaki gelişim ile bilişsel gelişim arasında bir paralellik kurarak; soyut işlemler dönemine doğru ilerledikçe, çocukların dışa bağlı dönemden, özerk döneme doğru geçtiklerini ifade etmiştir.
Kaynak – 2
Piaget, çocukların ahlak gelişimlerini anlama adına, kuralları nasıl değerlendirildiklerini öğrenmenin önemli olduğunu düşünür. Bu bağlamda çocukların oyunlarını gözlemleyerek ahlak gelişim özelliklerini izah etmeye çalışmıştır. Ayrıca Piaget, çocuğun zihinsel (bilişsel) gelişimi ile ahlaki yargıları arasında bir ilişki olduğuna inanır.
Piaget çocukların oyunlarını gözlerken, 2 yaş civarındaki çocukların kural olmaksızın sadece oynadıkları; 2-6 yaş arasındaki çocukların kuralların farkında olduğunu ancak kuralların ne amaçla konduğunu anlayamadıkları; 6-10 yaş arasındaki çocukların kuralları izlemede sık sık tutarsızlık göstermekle birlikte, kuralları kabul ettikleri sonucunu çıkarır. Piaget’e göre 6-10 yaş aralığında olan çocukların, kuralların yüksek bir otorite tarafından konulduğunu ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Oyun kurallarının, grubun kararına göre değiştirilebileceğini anlayamazlar. Kuralları bilinçli olarak kullanamama ve izleyememe 10-12 yaşlara kadar sürer. Ancak 10-12 yaşlarda oyunu aynı kurallarla oynayabilirler; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlıkları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Aynı zamanda, kuralların herkesin üstünde anlaştığı basit şeyler olduğunu; bireylerin anlaşarak kuralları değiştirebileceklerini kavrayabilirler.
Piaget’ye göre okul öncesi dönemde, çocuklarda ahlak söz konusu değildir. Çünkü kuralların farkında değildirler yani bilmezler. Bu nedenle ahlak gelişimi, çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşa kadar başlamaz.
Piaget, ahlak gelişimini iki dönemde incelemektedir.
1. Dışsal kurallara bağlılık dönemi (ahlaki gerçeklik dönemi ya da töresel gerçeklik)
Bu dönem, 6-12 yaş aralığını kapsamaktadır. Bu dönemde kayıtsız şartsız otoriteye uyma söz konusudur. Çocuklar bu aşamada kuralların Tanrı, asker, polis ya da anne-babaları gibi güçlü otoriteler tarafından konulduğuna inanmaya başlarlar ve bu düzenlemelerin kutsal ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Piaget bu durumu “Hetererom” kavramı ile açıklar. Hetererom, başkalarının yasalarına boyun eğmek anlamındadır. (Genelde (4-8 yaş aralığında olan çocuklarda görülür.)
Bu dönemde çocuğa yakın çevresi (anne-baba-akraba) vs) tarafından ne yapması ve ne yapmaması gerektiği ile ilgili telkinde bulunulur. Çocuk kuralların değişmezliğine inanır ve kurallara uymayanların otomatik olarak cezalandırılması gerektiğini düşünür. Cezalandırma çocuk için kurallara uymamanın doğal neticesidir.
Bu dönemdeki çocuklar, bir davranışın yanlış olup olmadığını, davranışının niyetinden çok, nesnel sonuçlarına göre değerlendirirler. Örneğin; bu aşamadaki çocuk, kötü niyeti olmaksızın kapının arkasındaki 5 bardağı kıran çocuğun, gizlice çikolataya almaya çalışan ve 1 bardağı kıran çocuktan daha yaramaz olduğunu düşünür, (niyete değil, sonuca bakarak karar verir.)
2. Ahlaki özerklik-otonom(ya da görecelik) dönemi (12 yaş ve üstü)
Bu dönem otonom ahlak dönemi olarak ta tanımlanır. Otonom ahlak, çocuğun kendi yasalarına, kurallarına uymasıdır.
Bu dönemde çocuklar, kuralların-yasaların insanın gereksinimlerine göre oluşturulduğunu ve gerektiğinde değiştirilebileceğini-çiğnenebileceğini anlar. (Birinin hayatını kurtarma adına trafik kurallarını ihlal etme) Bu nedenle çocukların ahlaki değerlendirmeleri görelilik kazanır.
Bu dönemde davranışlar nesnel sonuçlarına göre değil, niyete göre değerlendirilir. Ayrıca anne-baba mutlak otorite olarak görülmez.
Bu dönemde heteronom ahlaktan özerk ahlaka geçişte zihinsel olgunlaşma ile sosyal deneyimlerin her ikisinin de önemli rol oynadığına inanılır. Öte yandan bu dönemde insan hakları, özgürlük, adalet, eşitlik gibi evrensel değerler benimsenmeye başlanır.
