Pirinç alaşımı ile ilgili bilgiler. Pirinç alaşımı özellikleri ve imalatı ile kullanım alanları nelerdir?
Pirinç Alaşımı Hakkında Bilgi
Pirinç, bakır-çinko alaşımlarının ortak adı. Oldukça sert ve kolay işlenebilen bir malzemedir ve çok eski tarihlerden beri kullanılagelmiştir. Günümüze kalan en eski pirinç malzeme kalamin pirincidir ve Neolitik Çağa tarihlendirilmiştir; bu alaşımın çinko ve bakır cevherleri karışımının indirgenmesi yoluyla elde edildiği sanılmaktadır. Bazı eski kitaplarda, bu arada Kitabı Mukaddes’ te pirinç, zaman zaman bakır ve kalay alaşımı olan tuncun yerine kullanılmıştır.
Alaşımın özellikleri. Pirincin dövülebilirliği içerdiği bakır miktarına bağlıdır; yüzde 55’ten az bakır içeren pirinçler sıcak ya da soğuk yöntemlerle işlenemez. Beyaz pirinç olarak adlandırılan bu tür pirinçler toz haline getirilerek sert lehim işlemlerinde kullanılmanın ötesinde sanayide fazlaca bir öneme sahip değildir. Beyaz pirinçlerden, basınçlı döküm işlemlerinde kullanılan bazı alaşımların hazırlanmasında yararlanılır. Dövülgen pirinçler ise, soğuk olarak işlenebilen ve çoğunlukla yüzde 62’nin üzerinde bakır içeren tombak (yaprak yaldızı) ile bakır oranı daha düşük olan ve sıcak işlem gerektiren Muntz metali olarak başlıca iki gruba ayrılır. Birinci grupta yer alan alfa pirinçleri son derece üstün soğuk işlem özelliklerine sahiptir ve bu nedenle pim, vida ve cıvata yapımında yaygın olarak kullanılır. Beta pirinçlerinin çinko oranı daha yüksektir ve bu nedenle de bu alaşımlar daha az sünek ama daha dayanıklıdır; bunlar özellikle musluk vanası, su püskürteci kafası, kapı ve pencere kolu ve menteşesi ile benzeri bağlantı parçalarının yapımında kullanılır. Bir üçüncü pirinç grubu da, malzemenin fiziksel ya da mekanik özelliklerini, yenime karşı dayanıklılığını ya da işlenebilme özelliklerini artırmak ya da malzemeye renk kazandırmak amacıyla alaşıma bakır ve çinko dışında bazı elementlerin de katılması yoluyla hazırlanan özel pirinçlerdir. Başlıca özel pirinç türleri, yenime karşı son derece dayanıklı olan alüminyumlu pirinçler; çok kolay işlenebilen kurşunlu pirinçler; deniz suyunun yenim etkisine karşı çok dayanıklı olan kalaylı pirinçler; beyaz ya da gümüş renkli nikelli pirinçlerdir.
Pirinç eşya. Romalılar pirinci gemi parçalarından zırha, mücevherden kemer tokasına kadar değişik yerlerde kullandılar. Roma’nın Kuzey Avrupa’daki topraklarını yitirmesinden sonra azalan pirinç üretimi Karolenj döneminde yeniden canlandı. Tunca göre daha kolay dövülgen olan pirinçten ibrik, leğen, lamba, kâse, testi vb gibi çok çeşitli ev eşyası yapıldı. 13. yüzyıldan 17. yüzyıla değin ölü kültünde pirinç levhalar kullanıldı. Üstünde ölünün resmi, yaşamına ve yaptığı işlere ilişkin desenler, yazılar, hanedan armaları bulunan kabartma pirinç levhalar mezarların üstüne yerleştirildi. Bunların çoğu günümüze değin kalmıştır. 16. yüzyılda pirinçten leğen ve tabaklar orta sınıfın en önemli ev eşyası arasındaydı. Bunlar çekiçle dövülerek yapılır, üstlerine bazı desenler işlenirdi. Yenidünya’dan getirilen gümüş ve altın dekoratif eşya yapımında pirincin yerini alınca, pirinç de avize, şamdan, duvar ve güneş saati gibi eşyanın yapımında kullanılmaya başladı. Pirinç ayrıca astronomi, jeodezi, denizcilik vb gibi alanlarda kullanılan bilimsel amaçlı araçların temel malzemesi haline geldi. Ayrıca bak. tunç; tunç işi.
