Antik Yunanistan’da yaşamış ve dünyanın en büyük düşünürlerinden birisi olarak kabul edilmiş olan Platon (Eflatun) hayatı ve felsefesi hakkında bilgiler.
Platon
PLATON [Eflâtun] (M. Ö. 427- 347), Dünyanın en büyük düşünürlerinden sayılan Eski Yunanlı bir filozoftur. Düşünce sistemi, Avrupa’da daha sonra gelişmiş olan çeşitli felsefeleri geniş ölçüde etkilemiş; birçok siyasi, ahlaki, dinî öğretiler (doktrinler) onun düşüncesinin temelleri üzerine kurulmuştur.
Platon’un Atina’da ya da Egine adasında doğduğu sanılıyor. Doğum tarihi de kesin olarak bilinmez. Tarihçilere göre, asilzade bir aileden gelmiştir. Atinalı ünlü devlet adamı Solon‘un akrabasıdır. Asıl adı Aristokles’tir. Sonradan, geniş omuzlu ya da geniş alınlı olduğu için «Geniş» anlamına gelen «Plato» (Platon) takma adı ile tanınmıştır. Bu kelime, Arapça yolundan, bize eskiden «Eflâtun» olarak geçmiştir.
Platon, o çağdaki bütün Atinalı gençler gibi müzik, şiir, hitabet, jimnastik eğitimlerinden sonra, 20 yaşında ünlü filozof Sokrates‘in öğrencisi oldu. M.Ö. 399’da, Sokrates’in Atinalılar tarafından öldürülmesine kadar, onun yanında kaldı. Değerli öğretmeninin öldürülmesinden sonra Platon kederini unutabilmek ümidiyle Yunanistan’ın, Sicilya’nın, İtalya’nın, Mısır’ın, Kuzey Afrika’nın birçok şehirlerinde dolaştı, M.Ö. 387’de Atina’ya döndü.
Platon, Atina’ya döndükten sonra, Şehrin dışındaki boş bir yerde «Akademia» adı ile tanınan ünlü okulunu kurdu. Avrupa öğrenim tarihinin ilk üniversitesi sayılan bu okul zamanla bütün Yunanistan’ın eğitim merkezi durumuna yükseldi, burada okuyan öğrenciler arasından, başta Aristoteles olmak üzere, birçok değerli filozof yetişti. Platon’un «Akademia» yolu ile yaydığı felsefesi sayesinde Yunan düşüncesi en yüksek noktasına ulaştı, felsefe bir ilim olarak büyük önem ve değer kazandı.
Platon (Eflatun)
Platon’un Felsefesi
Platon eserlerini karşılıklı konuşma (diyalog) şeklinde yazardı. Bu konuşmada yer alanlardan biri çoğunlukla, Sokrates’tir. Platon’un bu şekilde kaleme aldığı en önemli eseri «Cumhuriyet» (Devlet)tir. Filozof bu eserinde en mükemmel devlet şeklinin nasıl olabileceğini inceler. Onun düşüncesine göre yurttaşlar, ruhlarında var olan üç fazilet bakımından, üç sınıfa ayrılmalıdır. Bu faziletler «zekâ», «cesaret», «nefise hakimiyet»tir. Devlet idaresini üzerine alan sınıf cesareti, endüstriyle uğraşan sınıf da nefse hakimiyeti temsil eder.
Platon’un felsefe sistemi de üç bilgi alanına dayanır. Bunlar «mantık» (eseme), «fizik», «ahlâk» (törebilim)dir. İnsan mantık sayesinde, kabul edilen gerçeklerin birbiriyle ilgisinden sonuç elde eder; fizik sayesinde maddesel dünya hakkında bilgi edinir; ahlak sayesinde de iyi ahlak kurallarını öğrenir. Platon da, hocası Sokrates gibi, bilgilerimizin doğuştan var olduğunu kabul eden «ussalcı» (rasyonalist) bir filozoftur. Ona göre gerçek ancak düşünmeyle bulunabilir. Düşünme yolundan elde ettiğimiz bilgi, gözlerimizle gördüğümüz maddelerden daha doğrudur. Görülen maddeler, ağaçlar, insanlar hayvanlar değişir, ölür gider; gerçek olan, inanılır olan, değişmeyen ise ağaca, insana, hayvana dair aklımızda yer etmiş kavramlardır. Bunlar da ancak bizim düşüncemizde vardır.
Platon, bu açıdan hareket ederek, ünlü Düşün (Fikir) Öğreti’sini kurmuştur. Ona göre birbirinden ayrı iki alem vardır: Düşün Âlemi, Duyu Alemi. Esas olan Düşün Alemi’ dir; Duyu Alemi de bu alemin gölgesinden ibarettir. Düşün Alemi’nde her şey en mükemmel, en değişmez şekilde bulunur. Dünyamız düşünleri yansıtan bir aynadır. Bir zamanlar insan da bir «düşün»dü, Düşün Alemi’nde yaşıyordu. Bu âlemdeyken insan her-şeyi biliyordu. Dünya’ya gelince unuttu. Bu inanca göre, insanların bu dünyada bilgi edinebilmeleri için düşünmeleri; Platon’un deyimiyle, «hatırlamaları» gerekir.
Platon’un «iki dünya» olduğunu ileri süren bu «düolist» öğretimi daha sonraki çağlarda Avrupa’da gelişmiş olan «ikinci bir âlem» inancının köküdür.
Platon’un «Devlet»ten sonra en önemli eserleri, mutlak sevgiyi, güzelliği inceleyen «Symposion»; maddesel dünyayı anlatan «Timaios», Sokrates’in savunmasını yapan «Apologia» adlı kitaplarıdır. Bunlardan «Symposion» sevgiyi en yüce anlamında alır, bundan dolayı, hiçbir maddi isteğin karışmadığı temiz sevgilere «platonik aşk» denilmiştir.
