Pön Savaşları ne zaman ve kimler arasında yapılmıştır? Birinci, ikinci ve üçüncü Pön Savaşları nedenleri ve sonuçları.
Pön Savaşları; Romalılarla Kartacalılar arasında Batı Akdeniz’de egemenligi kazanmak için yapılmış savaşlardır. M. Ö. 246 – M. Ö. 146 yılları arasında yüz yıl sürmüş olan bu savaşlar başlıca üç devreye ayrılır. Romalılar Kartacalılar’a «Fenikeli» anlamına «Pun» derlerdi. Bu kelime dilimize, Fransızca okunuşundan dolayı «Pön» diye geçmiştir.
Birinci Pön Savaşı (M. Ö. 246-241) Kartacalılar batısını ellerinde bulundurdukları Sicilya’nın doğusuna da el atıp Mesena şehrinin iç işlerine karışınca Mesenalılar Roma’dan yardım istediler. Sirakusalılar önceleri Kartaca’yı destekledilerse de sonra Romalılar’dan yana döndüler. Romalılar Sicilya’da başarılar kazandılarsa da kesin zaferi elde etmek için donanmaya ihtiyaçları olduğunu anladılar. Fırtınadan karaya vuran bir Fenike teknesinden örnek alarak meydana getirdikleri donanmayla Kartaca donanmasını Sicilya’nın kuzeyinde Milai’de yendiler. Sonra Kartaca’ya çıkarma yapmak istediler. Bunu başaramadılar; yalnız, Kartaca donanmasını bir kere daha yendiler, Kartacalılar Sicilya’yı boşaltmak zorunda kaldılar. Romalılar da bu başarılardan faydalanarak Korsika ile Sardunya’yı işgal ettiler.
İkinci Pön Savaşı (M. Ö. 218-201) Kartacalılar Romalılar’a karşı büyük kin besliyorlardı. Ünlü Kartaca komutanı Hannibal’in babası Hamilkar Barka İspanya’ya geçerek zengin topraklar ele geçirmişti. Hannibal’in İspanya’da Saguntum (bugünkü Sagunto) şehrini kuşatması üzerine Romalılar Kartacalılar’a yeniden savaş açtılar. Kartacalılar Hannibal’in hazırladığı savaş plâniyle, Alpleri aşıp İtalya yolunda ilerlemeye başladılar. Alpleri geçiş çok zahmetli oldu, o kadar ki 50.000 yayadan, 9.000 atlıdan, 37 filden meydana gelen orduda yaya sayısı 26.000 kişiye inmiş, fillerden de ancak birkaç tane kalmıştı. Buna rağmen, Hannibal’in ordusu Po çatalağzında Romalılar’ı büyük bozguna uğrattı.
Hannibal, art arda kazandığı zaferlerle Appeninleri de aşıp Roma’ya kadar geldi; yalnız, şehri almaktan vazgeçerek daha güneylere indi. Roma’yı çepeçevre kuşatmak istiyordu. Sonunda yarımadada sıkışıp kalan kendisi oldu. Romalılar, Kartacalılar’a gelen yardımları tesirsiz bırakıp Hannibal’i yıpratıyorlardı. Bu arada İspanya da Kartacalılar’ın elinden alındı. Üstelik Kartaca’ya kadar da uzanıldı.
Hannibal, Güney İtalya’dan ayrılarak yurdunu korumaya koştu. Yalnız, Zama’da büyük bir bozguna uğradı, Kartaca’dan kaçıp Anadolu’ya sığındı.
Böylece, Kartacalılar’la Romalılar arasında imzalanan anlaşmaya göre Kartaca Afrika’daki topraklarının dışında kalan yerleri Roma’ya bırakacak, 50 yıl bugünkü paramızla yarım milyon lira kadar vergi verecek, 10 gemi ile 10 filinden başkasını Roma’ya bırakacak, Roma’nın izni olmadan hiçbir savaşa giremiyecekti.
Üçüncü Pön Savaşı (M. Ö. 149-146) Kartacalılar, anlaşmanın ağırlığına rağmen bu şartlara boyun eğdiler. Yalnız, çok çalıştılar, ticaret alanında büyük ilerlemeler elde ettiler. Romalılar bu başarıyı hoş karşılamadılar, Kartaca’nın batı ve güney komşusu olan Numidya Krallığı’nı Kartaca’ya savaş açmak için kışkırttılar. Kartacalılar da bunun üzerine Numidya’ya savaş açtılar. Romalılar’ın da zaten beklediği buydu, «anlaşmayı bozdu» iddiasıyla Kartaca’ya karşı hücuma geçtiler. Böylece Üçüncü Pön Savaşları başladı. Romalılar, Scipio Aemilyanus’un idaresinde Afrika’ya geçtiler. Yapılan savaşta Kartacalılar yenildi, şehir tamamen yakılıp yıkıldı. Topraklarının büyük bir kısmı Numidya Kırallığı’na verildi, bir kısmı üzerinde de Romalılar’ın Afrika eyaleti kuruldu .Böylece, Batı Akdeniz kesin olarak Romalılar’ın egemenliği altına alınmış oldu.
