Populasyon Ekolojisi ve Problemleri (Yoğunluğu, Dağılımı, Büyümesi)

0
Advertisement

Populasyon ekolojisi, populasyonların özellikleri, yoğunluğu, populasyonlarda yaş dağılımı, ölüm doğum oranları hakkında bilgi.

populasyon

Kaynak: pexels.com

Çok uzun kuşaklar boyunca, bir türün fertleri doğar ve belli süre sonra arkalarında yeni genç fertler bırakarak ölür. Fertler ölür; fakat populasyonlar varlıklarını sürdürür. Meselâ bugünkü insan populasyonu milyonlarca yıldan beri varlığını sürdürdüğü halde, insanlar kısa bir hayat sürerek ölmektedir. Bu yüzdendir ki, populasyonlar biyolojide bir birim olarak kabul edilir.

Bir populasyonun bazı özellikleri vardır. Bunlar arasında populasyon yoğunluğu, doğum ve ölüm oranı, yaş dağılımı, populasyonun yayılma hızı ve büyüme şekilleri sayılabilir. Populasyonlar büyüyebilir ve küçülebilirler. Populasyonun büyümesi, fertlerin üremesi ve içeri göçlerle; küçülmesi ise fertlerin ölmesi ve populasyondan dışarı göçlerle olur. Bir populasyonun gelişip gelişmediği, dengede olup olmadığı, azalıp azalmadığı ve geleceğinin ne olacağı kabaca şu formüller hesaplanabilir.

populasyon-denge

Şayet Y kutusundaki değer Z kutusundaki değerden yüksekse, bu durum populasyonun gelişeceğini ve gelişmekte olduğunu gösterir. Eğer Y kutusundaki değer Z kutusundaki değere eşit olursa, populasyonun aynı büyüklükte kalacağı tahmin edilir. Aşırı bir durum olarak, Z kutusundaki değer Y kutusundaki değerden büyük olursa, o zaman bu populasyon için tehlikeli bir azalma var demektir. Şayet azalma her geçen gün devam ederse, populasyon “yok olma” tehlikesi ile yüzyüze gelir.

Belli bir zamanda birim alanı işgâl eden fert sayısına o populasyonun yoğunluğu denir. Bin dönüm alandaki ağaç sayısı, bir metreküp deniz suyundaki Diatome sayısı, 1 Km2′ de yaşayan insan sayısı, populasyon yoğunluğu için birer örnektir.

Advertisement

Belli şartlar altında bir ekosistemde veya habitatda yaşayan bir türe ait bulunabilecek en yüksek fert sayısına populasyonun taşıma kapasitesi denilmektedir.

Şartların iyi veya kötü yönde değişmesi, populasyonun taşıma kapasitesini arttırır veya geriletir.

Birçok çevre bilimcisi,bazı kuş türlerinin ortadan kalkmasını hem asın avlanmaya, hem de populasyon yoğunluğundaki azalmaya bağlamaktadır. Bazı çevre bilimcileri ise, kuş populasyonlarının tehlikeye düşmesini, ormanların tahribi sonucu barınma ve yuva yapma imkânlarının ortadan kalkması ile izah etmektedirler. Ölçüsüz avlanma ve habitatın bozulması sebebiyle bazı hayvan türlerinin ortadan kalkması hızlandırılmaktadır. Meselâ geyiklerin, dağ keçilerinin, kınalı keklik ve tavşanların böyle bir tehlikeli durumla karşı karşıya geldikleri bilinmektedir.

Bir populasyonda, birim zamanda populasyona katılan yeni fert sayısı doğum oranını verir. Populasyondaki doğum oranı, çevre şartlarındaki çeşitliliğe, populasyon büyüklüğüne ve bileşimine bağlıdır. Doğum oranının yüksek veya düşük olmasında bu faktörler etkilidir.

Populasyonların Gelecek Tahmini

Bir populasyonun gelecekteki durumu, yaş dağılımına bakılarak tahmin edilebilir.

Genel olarak, hızlı büyüyen populasyonlarda genç fertler daha fazladır. Dengeli populasyonlarda genç, ergin ve yaşlı fertler eşit olarak dağılmıştır. Gerilemekte olan populasyonlarda ise, büyük oranda yaşlı fertler bulunur. Populasyon-daki bu yaş dağılımı fertlerin üreme öncesi, üreme dönemi ve üreme sonrası durumlarına göre belirlenir. Üreme öncesi ve üreme sonrası yaş gruplarının populasyon çoğalmasına hiç bir katkıları yoktur.

Advertisement

Gelişmiş ülkelerin toplumlarında, bu üç durumda bulunan fertlerin populasyondaki oranı, her biri için yaklaşık 1/3 dir. Nüfusu artan toplumlarda, bu oran genç fertler lehinde yüksek olur. Yani üreme öncesi ve üreme döneminde bulunan fertlerin sayısı, nüfusu artan toplumlarda daha yüksektir. Türk toplumu buna tipik bir örnektir.

Populasyondaki yaş dağılımı, yaş piramitleriyle ifade edilir. Piramidin taban kısmının geniş olması, genç fertlerin oranının yüksek olduğuna işaret eder.

populasyon-piramit

Birim zamanda ölen fertlerin sayısı populasyonun ölüm oranını belirler. Doğum oranında olduğu gibi, gerçek ölüm oranını da fiziki şartlar, populasyonun büyüklüğü, bileşimi ve yoğunluğu etkiler. Uygun olmayan çevre şartlarında populasyon çöker.

Populasyon Yoğunluğu Deneyi

Amerikalı Bilim Adamı John EMLEN bazı fiziki şartların ve populasyon yoğunluğu gibi faktörlerin fare populasyonlarını nasıl etkilediğini bir seri deneyle göstermiştir.

Birinci denemede fare kolonisine her gün 250 gram yiyecek verilmiş; bunun sonunda fareler oldukça hızlı çoğalarak populasyon büyümüştür. Fare sayısı o kadar artmıştır ki, günde 250 gram yiyecek populasyondaki fertlere yetersiz gelmeye başlamış ve böylece yiyecek sıkıntısı görülmüştür.

İkinci denemede günlük besin miktarı sabit tutularak, farelerin populasyondan dışarıya göç etmeleri önlenmiştir. Bunun sonucunda da doğum hızının azaldığı ve populasyonun bu şekilde dengelendiği görülmüştür.

Üçüncü olarak yapılan denemede, günlük besin miktarı arttırılmış; fakat kolonide farelerin dışarı göç etmesi önlenmiştir. Populasyon arttıkça, her fare başına düşen alan ve uygun yuva yerleri azalmış; böylece populasyonun yoğunluğu yükselmiştir. Ancak, daha sonra fareler arasında kavga ve birbirlerini yeme olayları gözlenmiş; dişiler yuva ve yavrularına bakmaz olmuşlardır. Son deneyde, doğum oranı yükseldiği gibi ölüm oranı da o derece yükselmiştir. Kavga ve birbirlerini yeme olaylarının sebep olduğu ölümler, artan populasyonu dengelemiştir.

Bu deney bize, bir populasyonun yaşadığı habitat’da yeterince besin bulunduğu zaman (diğer fiziki şartlar da uygunsa) önce aşırı derecede çoğalacağını, artan fert sayısı ile populasyonda yiyecek sıkıntısının baş göstereceğini ve sonunda populasyon dışına göçlerin olacağını göstermektedir.

Şayet fertlerin populasyondan dışarı göç etmesi mümkün olamıyorsa, populasyon artmasından dolayı tekrar yiyecek sıkıntısı ortaya çıkmakta ve doğum oranı düşmektedir. Kapalı bir habitat’da yeterince besin kaynağı olsa bile, birim alana düşen fert sayısı çok yükselirse, bu sefer ölümler artmakta ve populasyon yeniden dengelenmektedir.

Bazı populasyonlar tabii bir engelle karşılaşıncaya kadar dağılma veya yayılma eğilimi gösterirler.

Advertisement

Bazı türlerin meydana getirdiği populasyonlardaki fertler, çevre şartlarının da etkisiyle içten gelen bir hareket etme arzusu kazanırlar. Bu durumda, populasyonun bulunduğu yerden dışarıya doğru bir hareket göze çarpar. Böyle bir hareket sonucu populasyonun bir kısmı veya tamamı habitatın en uç sınırlarına kadar dağılabilir.

Buraya kadar populasyonların bazı özellikleri üzerinde kısaca duruldu. Şunu unutmamak gerekir ki, bir ekosistemin barındırdığı populasyonları etkileyen daha başka faktörler de vardır. Bunları ışık, ısı, nem, toprağın fiziksel ve kimyasal yapısı, madensel tuzlar, gazlar, üretici, tüketici ve çürükçül canlılar olarak sıralayabiliriz.


Leave A Reply