Pratitya-Samutpada nedir? Kelime anlamı nedir? Budacılıkta bir kavram olan Pratitya-Samutpadanın anlam ve öneminin anlatıldığı sayfamız.
Pratitya-Samutpada (Sanskrit dilinde “bağımlı ortaya çıkış“), Pali dilinde patiçça-samuppada. Budacılıkta bağımlı ortaya çıkış yasası ya da nedensellik zinciri. Acının nedenlerini ve varlığın yeniden doğuş, yaşlılık ve ölüm aşamalarında geçtiği olaylar zincirini açıklayan temel bir kavramdır.
Budacılığa göre varoluş, hiçbir gerçek, kalıcı ve bağımsız varlığı bulunmayan görünür maddi ve ruhsal olayların karşılıklı ilişki içindeki akışıdır. Bu olaylar, bir olay grubunun öbürünü doğurduğu bir dizi biçiminde gerçekleşir. Her dizi genellikle 12 halkadan (Sanskrit dilinde nidana: “neden”) oluşan bir zincir olarak düşünülür, ama halka sayısını 10’a, 9’a, 5’e ya da 3’e indiren metinler de vardır. İlk iki aşama geçmişle (ya da önceki yaşamla) ilgilidir ve bugünü açıklar. İzleyen sekiz aşama bugünle ilgilidir. Son iki aşama ise geçmişin ve bugünün olaylarıyla belirlenen geleceği gösterir. Zincirin halkaları şunlardır:
1) Bilgisizlik (Sanskrit dilinde avidya\ Pali dilinde avicca)\ bilgisizliğin yol açtığı
2) gerçekliğe ilişkin yanlış düşünce oluşumlan (samskaralsank-hara)-, bunların yapılandırdığı
3) bilgi (vicnana/vinnana); bilginin nesnesi olan
4) ad ve biçim ilkesi, başka deyişle bireysel özdeşlik ilkesi (nama-rupa); nesnelerin duyu organlarıyla algılandığı
5) altı alan (shada-yatana), yani beş duyuyla onların nesneleri ve duyu izlenimleri arasında eşgüdümü sağlayan zihin; nesnelerin ve duyuların varlığının yol açtığı
6) temas (sparşa/phassa); nesnelerle duyuların yarattığı
7) duygulanma (vedana); hoşa giden duygulanmanın doğurduğu
8) susama (trishnaltanha); susamanın yol açtığı
9) kavrama (upadana); bu kavramanın başlattığı
10) oluşum (bhava) süreci; bu sürecin meyvesini verdiği
11) doğum (cati); ardından
12) yaşlılık ve ölüm (cara-marana).
Budacılığın ilk metinlerinde sık sık bu sıralamaya rastlanır. Sıralama yukarıdaki gibi doğrudan (anuloma), tersten (pratiloma) ya da olumsuz (yani “Ölümü durduran nedir? Doğumun durması. Doğumu durduran nedir?” vb sorularla) olabilir. Acının nedenlerini ve yeniden doğuş döngüsünü doğru anlayan kişilerin, zincirin tutsaklığından kurtulacaklarına inanılır.
Pratitya-samutpada Budacılığın ilk döneminde çeşitli okullar arasında tartışmalara yol açmıştır. Sonraları oluşum çemberini (bhava-çakra) çevreler biçimde betimlenmiş ve Tibet resimlerinde sık sık işlenmiştir.
