Psikoloji ne demektir? Psikoloji bilimi neyi inceler, amacı nedir? Nasıl tanımlanır? Psikolojinin ana alt dalları ve açıklmaları nasıldır?
Psikoloji; deneysel yöntemle, insan ve hayvan ruhunun özünü ve değişik durumlarını inceleyen; duyum, heyecan, düşünce ve olguların kurallarını bulmaya çalışan ruhsal olgular bilimi, ruhbilimdir. Tüm öteki bilimler gibi psikoloji de başlangıçta felsefeye bağlıydı. İnceleme konusu çok karmaşık olduğu için, fizik ve biyolojiden sonra bağımsızlığını kazandı.
Psikoloji, nesnel ve ölçülebilir, yani herkesçe denetlenebilir sonuçlar ortaya koyduktan ve yalnızca düşünceye dayalı bir çözümlemeye yetinmeyip deneysel yöntemi sistemli bir biçimde kullanmaya başladıktan sonra bilimsellik kazandı. Bugün psikolojinin uğraş konusu insanın dış dünyayı algılama ve anlamlandırma yollarını, zekâsını, sorun çözme ve düşünme düzeneğini öğrenmesini, unutmasını, heyecanlarını, yeteneklerini, kişiliğini, anormal davranışlarını vb. bilimsel yöntemlerle incelenmesidir. Bir davranış bilimi olduğu için, insanların ve hayvanların davranışlarını inceleyen öteki disiplinlerle ilişki içindedir.
Psikolojide öznel ve nesnel olmak üzere iki ayrı yöntem kullanılır. Öznel yöntem “içebakış”a dayanır; konuları, bilinç olgularıdır; sezgi ya da içdüşünme yoluyla bireyin kendi kendini gözlemlemesinde dile gelir. Nesnel Yöntem, dış gözleme dayanır; konulan “davranış” ve gözlemlenmesinde dile gelir. Değişik yöntemlerle incelenen psikolojik olaylar ise kişilik, duyum ve algı, dikkat, öğrenme, bellek ve anı zekâ-hayal gücü, düşünme ve hüküm, tepkiler ve davranışlar, hareket; psikolojik yaşamın duyumlarla ilgili yönü, hoşlanmak, üzülmek, duygu, yöneliş, ihtiraslar ve bunların denetimi, bilinç dışı, kompleksler, istek duygu ve düşüncelerin anlatımı olarak konuşma, okuyup yazma yetileri, psikoz gibi bazı ruhsal bozukluklar ve insan karakterlerinin oluşumudur.
Deneysel psikoloji ve psikometri
Deneysel psikoloji ve psikometri, fizik olgularla bilinç olguları (uyartı ve duyum) arasındaki ilişkileri inceler. Karşılaştırmalı psikoloji, hayvan psikolojisi, çocuk psikolojisi, ilkel insan psikolojisi, akıl hastaları psikolojisi, insan tipleri psikolojisi, katılım psikolojisi ve karakterlerin farklılık açısından incelenişi vb. gibi doğa bilimlerine bağlanır. Bilimsel psikolojinin birçok uygulama alanı vardır: Eğilim, endüstri, askerlik, adalet.
Psikolojik bilimlerin her biri, bir yanan, insan davranışlarında, genel yasaya uygun olanı, öte yandan da bu genel yasadan ayrılarak tıbbın marazi hastalık derecesinde diye nitelendirdiği davranışlara dayanan özellikleri kendi inceleme hedefleri olarak ele alır. Özellikle farklar psikolojisi, zihinsel yetersizlikleri (oligofreniler), nicelik bakımından farklı kılan yönü saptar. Bundan başka, sosyal psikiyatri de sosyal psikolojiye bağlanabilir. Günümüzde, algılama, hafıza, zekâ ve işlevlerin ve öğrenme, alışkanlık vb. davranışların eskiden beri yapılan deneysel incelenmesine, bunlarla ilgili bozuklukların incelenmesi de eklenir. Örneğin bellek bozukluklarının incelenmesi, belleğin bazı temel mekanizmalarının ortaya çıkarılmasını sağladı; ayrıca, bundan dolayı, yeni bir bilim dalı da doğdu.
Psikofarmakoloji, olarak adlandırılan bu bilim dalının amacı, bazı maddelerin davranış üstündeki etkisini sınırlamak ve ölçmektir. Çevrelere, mesleklere, sistemlere ve amaçlara göre bazı alanları ilgilendiren psikolojiler özel adlar alırlar. Bunlardan bazıları okul psikolojisi, sanayi psikoloji, adalet psikolojisi (suç psikolojisi), eğitim psikolojisi, hizmetler psikolojisi, spor psikolojisidir. Ruhsal işlevleri hastalık yönleri ve şekilleriyle inceleyen medikal psikoloji, uygulamalı psikolojinin yeni dallarından biridir. Klasik psikoloji, liselerde ve üniversitelerin bazı fakültelerinde kuramsal olarak okutulan ve özellikle insan ruhuna ait işlevlerin temel yasalarını bireysel basamakta inceleyen psikolojidir.
Psikolojinin günümüzde toplam 49 tane birbirinden ayrı alt dalı bulunmaktadır. Bu kadar alt dalın da toplu bir şekilde incelendiği ana başlıklar 6 adettir.
Bu başlıkların açılımları ise şu şekildedir;
Gelişim psikolojisi :
Bu psikoloji dalında, insanın doğum öncesinden itibaren ölümüne kadar geçirdiği sürede başından geçen gelişimlerin ve değişimlerin kendi içerisindeki evrelerin üzerine çalışmalar yapmaktadırlar. Gelişim psikolojisinin belirlediği değerler, insanların yaşlarına göre adım adım değişen davranışlarına göre yapılan değerlerdir. Yani buna göre insanların duyu organları yardımıyla yaşamını sürdürmesinin yaşının büyümesiyle nasıl bir değişim gösterdiği, hangi duyguların ve karmaşaların hangi yaşlarda geçirildiğiyle ilgilenmektedir.
Sosyal psikoloji :
Sosyal psikolojinin çalışma alanı, insanların birbirleriyle sosyal bir ortamda nasıl etkileşime girebildiğini incelemektir. Bireylerin tek başlarınayken sergiledikleri davranışları, sosyal bir ortamdayken sergiledikleri davranışları, tanıdıkları bir grup içerisinde ve tanımadıkları bir grup içerisinde sergiledikleri davranışları, bu davranışlarda herhangi bir değişim meydana geliyorsa bu değişimin neyden kaynaklandığını incelemektedir. İnsanların genelde bireysel olarak hangi önyargı ve tutumların arkasına sığınarak bir takım davranışlar sergilediği; bu davranışların hep sosyal liderlik, sosyal uyum ve sosyal algı gibi durumlarla hangi açıdan ilintili olduğunu göstermekle ilgilenmektedir.
Eğitim psikolojisi :
Eğitim psikolojisinde genel olarak insanların ne şekilde öğrendiği ve bu öğrenme olgusu esnasında öğrenebilme kabiliyetini nelerin geliştirebildiği araştırma konusu olarak ele alınır. Eğitim psikolojisinde her yaştan ve her cinsiyetten insanın öğrenme kapasitelerinin farklılığı göz önünde bulundurularak bu farklılıkların sebebi anlaşılmaya çalışılır. Daha sonra bu eğitimin olması gereken seviyede tamamlanabilmesi için gereken yöntemlerin ne şekilde uygulanacağını, gerekli olan araç ve gereçleri belirlemekle uğraşmaktadırlar. Küçük çocuklarda eğitim seviyelerinin öğrenmeye daha açık olmasından ve bilgi işlenmeye daha müsait bir beyin yapısına sahip olmalarından kaynaklı nasıl daha verimli eğitilebileceklerinden, ileriki yaşlardaki insanlar için de sahip oldukları bilgilerin yitirilmeden nasıl minimalize şekilde olması gerektiği gibi davranabilmesini araştırma konusu olarak ele almaktadır.
Deneysel psikoloji :
Canlıların davranış biçimlerinde temel davranış olarak ele alınan davranışlarda meydana gelen değişimlerin kaynağını araştırmaktadır. Deneysel psikolojide sadece insan davranışları değil, hayvan davranışları da incelenerek bu iki ayrı canlının davranış biçimlerindeki benzerlikler birbirleriyle ilişkilendirilmeye çalışılır. Duyum, öğrenme, algı, motivasyon, düşünme, bellek, problem çözme, iletişim kurma vb. durumların üzerinde durarak bunların davranışsal olarak nasıl etkiler yaratabildiğinin üzerinde durulmaktadır.
Klinik psikoloji :
Klinik vaka denecek boyutta duygusal bozukluk problemi yaşayan ya da anormal zihinsel ve davranışsal bozukluklar gösteren insanlarla ilgilenen bilim dalıdır. Klinik psikolojide en çok rastlanılan durumlar; gelişim çağındayken ergenlik dönemini psikolojik sıkıntılarla geçirmek. İlerleyen yaşlarda hissedilen değersizlik psikolojisi. Sürekli hissedilen depresyon duyguları. Fobiler ve daha ağır durumdaki şizofrenilerdir. Klinik psikolojinin ağırlıkla araştırma konusu içerisine aldığı ruhsal hastalıklar ve kişinin artık tüm hayatını etkileyebilecek davranışsal problemlerin çözümü adına kliniklerde uygulanan psikoloji alt dalıdır.
Fizyolojik psikoloji :
İnsan vücuduna ait fizyolojinin, sergilediğimiz davranışlar üzerinde ne tip bir etki yarattığını öğrenebilmek adına araştırma konusu yapılan psikoloji türüdür. Fizyolojik psikolojide insan vücudunun anatomisi, metabolizmada bulunan salgı bezleri, sinir sistemi, algı sistemi vb. durumların kişinin davranışlarına ne tür bir etki yaptığı araştırılmaktadır. Kadınların ve erkeklerin salgıladıkları hormonların davranışlara ne şekilde etkiler yapabildiği gibi çok bilindik konularla fizyolojik psikoloji alanı altında ilgilenilmektedir.
