Yöntem nedir ve psikolojide kullanılan yöntemlerin gruplandırılması ve detayları ile ilgili de özellikleri dahil bilgilerin yer aldığı yazımız.
Yöntem, bilimde belli bir sonuca ulaşmak için, bir plana göre izlenen yol demektir. Bilimler, gerçeği bulmak için tümevarım ve tümdengelim olmak üzere iki genel yöntem uygularlar. Bunun yanı sıra her bilim dalının kendine göre yöntemleri vardır.
Kaynak: pixabay.com
Psikolojide kullanılan yöntemlerin başlıcaları şunlardır:
A. BETİMSEL YÖNTEMLER
Bu yöntemlerle, incelenen herhangi bir nesnenin betimlenmesi sağlanır. Buradaki “nesne” sözcüğü insan ya da hayvan davranışı anlamına gelir. Betimsel yöntemlerin baş-lıcaları şunlardır:
1. DOĞAL GÖZLEM
Doğal gözlem, organizmanın içinde bulunduğu doğal duruma hiç karışmadan, var olanın saptanmasıdır. Günümüzde, gözlem için film, fotoğraf makinası (gizli kameralar) ses alma aygıtı ve gözlem odaları (dışardan içi görülen ancak içerden dışarısı görünmeyen, odalar) kullanılır. Böylece, doğada yer alan olaylar ya da nesneler deneysel kontrol uygulanmadan ve sistematik örneklem teknikleri kullanılmadan, insan ilişkilerinde gözlemlenmiş olur.
2. SİSTEMATİK GÖZLEM
Doğal gözlem, hem zaman alıcıdır hem de hemen kullanılabilecek bilgiler vermez. Bu nedenle psikologlar, daha pratik olması açısından, sistematik gözleme başvururlar. Örneğin, kamuoyu ve bunun oluşumunu etkileyen nedenleri incelemede ya da reklamların, tüketicilerin satın alma davranışına etkisini incelemede sistematik gözlem kullanılır.
3. TEST GELİŞTİRME
Test geliştirme yöntemi, testler ve ölçekler kullanılarak, sistematik gözlemi daha duyarlı hale getirebilir. Örneğin; üniversite giriş sınavlarında kullanılan bir “Akademik Yetenek Testi”nin normları, lise son sınıf öğrencilerinden elde edilebilir. Böylece, psikolog, testten alman bir puanı lise son sınıf öğrencilerinin genel başarısı ile karşılaştırarak yorumlayabilir.
4. KLİNİK YÖNTEMLER
Klinik yöntemler; özel kişi ve durumlara tanı koyma ve iyileştirme amacıyla uygulanan yöntemlerdir.
- Görüşme ve anket (kişiye soru yönelterek şikayetlerinin dinlenmesi),
- olay incelemesi (aile durumu),
- okul yaşamı ve bireyin yaşamındaki önemli olaylarla ilgili bilgi derleme,
- testler (zekâ testleri, kişilik testleri vb.)
belli başlı klinik yöntemlerdir.
B. DENEYSEL YÖNTEMLER
Belirli bir değişkenle ilgili olan, sonucu etkileyebilecek koşulların, deneyci tarafından kontrol edildiği bilimsel yöntemdir. Burada bağımlı ve bağımsız değişkenler söz konusudur.
- Bağımlı değişken; bağımsız değişkendeki değişmeye bağlı olarak durumu değişen değişkendir.
- Bağımsız değişken ise, bir deney durumunda, deneycinin değiştirmediği ve bağımlı değişkendeki değişmelere neden olduğu kabul edilen değişkenlerdir.
Deneyde kontrol grubu (koşulları sabit tutulan grup) ve deney grubu (koşulları değiştirilen grup) olmak üzere iki grup kullanılır. Kontrol grubu, deney grubundan elde edilen sonuçları değerlendirmede işe yarar.
Örnek:
Bir ilacın dikkati artırıp arttırmadığını ortaya çıkarmak için bir deney yapılıyor. Her yönden eşlenmiş iki grup denek almıyor. Birinci gruba (deney grubu) ilaç içiriliyor, ikinci gruba (kontrol grubu) ise içirilmiyor. Bir süre sonra her iki gruba da bir dikkat testi uygulanıyor. Testte, deney grubundaki deneklerin, kontrol grubundakilerden daha başarılı oldukları görülüyor.
Bu deneyde;
- denekler üzerinde etkisi incelenen etken, yani ilaç, bağımsız değişkendir.
- Deneklere içirilen ilaç miktarına bağlı olarak değişen testteki başarı ise bağımlı değişkendir.
Deneyde üç aşama bulunur:
- a) Önce gözlemler yapılıp, araştırma ile ilgili bulgular toplanır ve bu bulgular kanıtlanır.
- b) ikinci aşamada bulgulara dayanarak ve sezgileri kullanarak varsayımlar kurulur.
- c) Son aşamada varsayımlar deneyle gerçeklenir. Varsayımlar deneyle gerçeklenmiyorsa, yeni bulgular bulunmaya çalışılır.
C. İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLER
Psikolojide, hangi yöntem uygulanırsa uygulansın, elde edilen sonuçların çoğu sayısaldır. Bu sayısal bilgilerin ne anlama geldiğini ve bunlardan nasıl geçerli sonuçlar çıkarılacağı istatistiksel yöntemlerle saptanır, istatistiksel yöntem, gözlenen farkların değerini, sınama ve korelasyonlar hesaplama yoluyla ortaya koyar.
Önceleri, bireysel farkların incelenmesinde kullanılan istatistik yöntem, günümüzde hemen her dalda uygulanmaktadır.
