Rıza Tevfik Bölükbaşı kimdir ve ne yapmıştır? Sevr Antlaşması’nı imzalayanlardan biri olan Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın hayatı, biyografisi, şiirleri ve eserleri.
Rıza Tevfik Bölükbaşı
Rıza Tevfik Bey (1934 tarihli Türk Soyadı Kanunu’ndan sonra Rıza Tevfik Bölükbaşı; 1869 – 31 Aralık 1949) bir Osmanlı ve daha sonra Türk filozof, şair, siyasetçi ve bir cemaat lideriydi (Bektaşi cemaatinden bazı üyeler için, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başları). Çok dilli, Türkiye’de en çok, feci Sevr Antlaşması’nın dört Osmanlı imzacısından biri olduğu için hatırlanıyor. Türkiye tarafından 1943’te affedilene kadar 20 yılını sürgünde geçirdi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
İlk Yılları ve Kariyeri
Rıza Tevfik 1869 yılında Mustafapaşa, bugün Bulgaristan’ın Svilengrad kentinde, aslen Dibra kökenli Arnavut bir baba ve çocukken ölen Çerkes bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Daha sonra Edirne’de intihar edecek bir erkek kardeşi Besim vardı. Vali olan babasının Konstantinopolis’te bir Yahudi okuluna yerleştirilen Rıza Tevfik, İspanyolca ve Fransızca’yı erken yaşta öğrendi. Öğrencilik yıllarında önce ünlü Galatasaray Lisesi’nde, ardından İmparatorluk Tıp Fakültesi’nde (Tıbbiye) huzursuz bir kişilik olarak anıldı ve birkaç kez tutuklanarak hapse atıldı, hapishane ayları boyunca mahkum arkadaşlarını isyana kışkırttı. Otuz yaşında mezun olup doktor oldu. 1907’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne (İttihat ve Terakki) katıldı ve o partinin Edirne milletvekilleri arasında yer aldı. 1911’de İttihat ve Terakki ile ayrıldı, kısa bir süre için yeni kurulan muhalefet Özgürlük ve Mutabakat Partisi’ne (Liberal Antlaşma) katıldı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’na girmesine şiddetle karşı çıktı.
Osmanlı İmparatorluğu’nda siyasi kariyer
Rıza Tevfik, İttihat ve Terakki’nin düşmesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndaki yenilgisinden sonra oluşan çeşitli kabinelerde (11 Kasım 1918 – 12 Ocak 1919) Osmanlı Eğitim Bakanı (Türkçe: Maarif Nazırı) seçildi. 1919-1920’de Şura-yı Devlet (Danıştay) Reisliği’ne getirildi.
Sadrazam Damat Ferid Paşa tarafından Paris Barış Konferansı heyetine dahil edilen Sevr Antlaşması’nın dört imzacısından biriydi, ancak müzakereler sırasında resmi bir pozisyonda bulunmamakla birlikte, sadece profesör olarak görev yaptı. Sevr anlaşmasının imzacılarından biri olduğu için, Kurtuluş Savaşı’nda Türk zaferinden sonra Türkiye’nin 150 istenmeyen adamları arasına dahil edildi ve 1922’nin sonlarında Türkiye’den ayrılmak zorunda kaldı.
Rıza Tevfik (en solda) Sevr Antlaşması’ndaki diğer üç temsilci ile; sadrazam Damat Ferid Paşa, Osmanlı eğitim bakanı Mehmed Hâdî Paşa ve büyükelçi Reşad Halis; Bir Müttefik savaş gemisinde onları Paris Barış Konferansı’na götürüyor – Kaynak: commons.wikimedia.org
Sürgün Yılları, Türkiye’ye dönüşü ve ölümü
Rıza Tevfik, 1943 çerçevesinde Türkiye’ye dönene kadar Amerika Birleşik Devletleri, Kıbrıs, Hicaz, Ürdün (1925’te Milli Müze ve Kütüphane müdürlüğünü yaptığı) ve sonraki 20 yıl boyunca Lübnan’da yaşadı. 1934 Soyadı Kanunundan sonra Bölükbaşı soyadını aldı. Bu arada şiir koleksiyonunu da Lefkoşa’da yayımladı.
31 Aralık 1949’da vefatına kadar İstanbul’da üniversite profesörü olarak çalışmaya devam etti. Şiirleri ve felsefe üzerine yazdığı makalelerin yanı sıra, Ömer Hayyam’ın çoğu şiirinin Türkçe’ye çevirileriyle de dikkat çekiyor.
Eserleri
Servet-i Fünun Edebiyatı’nın kuruluş yılları olan 1895’ten itibaren devrin edebî dergilerinde Abdülhak Hamit etkisi altında aruz vezniyle şiirler yayımladı. Asıl şöhretini 1913’ten sonra yayımladığı şiirlerle kazandı. Millî edebiyatın oluştuğu bu dönemde hece vezni ve kısmen sade Türkçe ile şiirler yazdı; divan, koşma ve nefes tarzındaki şiirleriyle bir dönemin halk edebiyatının canlanmasına yardımcı oldu.
Rıza Tevfik Bölükbaşı, bütün şiirlerini tek kitabı olan Serâb-ı Ömrüm adlı kitabında bir araya getirmiştir. Bu kitap, 1934’te Lefkoşa’da basıldı.
Halk edebiyatının tanıtılması ile ilgili çalışmalar da yapan Bölükbaşı’nın Ömer Hayyam çevirileri, Tevfik Fikret hakkında incelemesi ve Darülfünun’da vermiş olduğu felsefe derslerinin ders notları kitaplaştırılarak Felsefe Dersleri adıyla yayınlanmış olup felsefi açıdan Türk fikir hayatında önemli bir yere sahiptir. Bu eserin transkripsiyonu 2001 yılında Dr. Münir Dedeoğlu tarafından günümüz Türkçesiyle yeniden yayımlanmıştır.
