Roman ne zaman ortaya çıktı? Eski çağlarda roman, tarihi, tarihçesi ve günümüze kadar olan Roman ve Roman yazarlarının gelişimi.
Romanın Tarihsel Gelişimi – Ünlü Roman Yazarları
Roman, şiir dilinin aksine günlük dille yazılmış uzun bir hikâyedir. Birçok roman farklı karakterlerden oluşur ve bir altyapısı vardır (karakterleri ve hikâyeyi birbirine bağlayan olaylar dizisi).
Roman yaklaşık 400 yıl önce Avrupa’da gelişmiş bir yazın türüdür. Günümüzde tüm dünyada romanlar yazılır, basılır ve okunur. Aşk, polisiye, bilim kurgu, korku ve çocuk kitapları gibi çok çeşitli konular içeren romanlar vardır.
En eski romanlar
İlk roman 1605 ve 1615 yıllarında iki parça hâlinde yayımlanan Don Kişot’tur. İspanyol yazar Cervantes, bu romanda yiğit bir şövalye olmak isteyen ve silah arkadaşı (daha zeki) Sancho Panza’yla tüm ülkeyi macera peşinde koşarak dolaşan Don Kişot’un hikâyesini anlatır. 18 yy.da Daniel Defoe, Henry Fielding, Samuel Richardson ve daha sonraları Fanny Burney gibi yazarlar, romanların daha da meşhur olmalarını sağlamışlardır. Defoe tarafından kaleme alınan Robinson Crusoe (1719), ıssız bir adaya düşen kahramanın hayatta kalma mücadelesini konu almaktadır.
19. yüzyıl
Romanlar 19. yy.da oldukça popüler hâle gelmiştir. Yüzyılın başlarında Walter Scott‘a ait Waverley (1814) ve Ivanhoe (1819) gibi ait tarihi romanlar oldukça büyük başarı kazanmıştır.
Austen, yazdığı 6 nükteli ve gerçekçi romanla yaşadığı dönemin davranış ve bakış açılan üzerinde değişik etkiler yaratmıştır. En iyi Minen romanı Gurur ve Ön Yargı (Pride and Prejudice, 1813) Elizabeth Bennet ve gururlu Bay Darcy arasındaki aşkı konu alır.
19. yy.ın ortalarında Avrupalıların büyük bir kısmı okuma yazma öğrenmişti. Çok sayıda kütüphane vardı ve kitaplar daha ucuz fiyatlara satılmaya başlanmıştı. Romanların çoğu, sayıları artan edebiyatla ilgili gazetelerde dizi hâlinde yayımlanıyordu. Yazarlar çok daha geniş bir kitleye ulaşabilme olanağı buluyordu.
1847’de Bronte Kardeşler (Charlotte, Emily ve Anne) birer roman yayımladılar: Charlotte ‘Jane Eyre‘i, Emily “Uğultulu Tepeler“i (Wuthering Heights) ve Anne de “Agnes Grey”i yazdı.
Önce takma isimleri olan Currer, Ellis ve Acton Bell takma adlanyla piyasaya çıktı. Birçok kadın, roman yazdığı hâlde, erkek ismiyle piyasaya çıktıklarında daha çok ciddiye alınacaklarını düşünüyorlardı. Jane Eyre ve Uğultulu Tepeler kısa sürede çok ünlü oldu ve kız kardeşlerin kimlikleri ortaya çıktı. Jane Eyre yetim ve öksüz bir kızın mutluluk ve bağımsızlık arayışını anlatan bir romandı. Uğultulu Tepeler ise Yorkshire tepelerinde Cathy ve Heathcliff arasında geçen aşkı konu alıyordu.
Viktorya romancıları
Charles Dickens, Viktorya romancıları arasında en ünlü ve başarılı olanıdır. Kitapları David Copperfield (1850) ve Büyük Umutlar (Great Expectations, 1861) gerçekçi karakterlerinden dolayı uzun metrajlı filmlere konu olmuştur. Ayrıca Viktorya toplumundaki açgözlülük, çocukların çalıştırılması ve yoksullukla ilgili önemli eleştiriler de romanda yer alır.
Romanların ünü özellikle Fransa, Rusya ve ABD’de hızla yayılmaya başladı. Gustave Flaubert, Emile Zola ve Honore de Balzac gibi yazarlar 19. yy. Fransız toplumuyla ilgili incelikli saptamalara ve dramatik portrelere dayanan romanlar yazdılar. Emile Zola‘nın Germinal (1885) isimli romanında yoksul bir madenci ailenin hikâyesi güçlü bir şekilde anlatılmıştır.
Aynı dönemde ortaya çıkan iki Rus yazar Leo Tolstoy ve Fyodor Dostoyevski büyük bir şöhrete sahiptir. Birçok insan Tolstoy’un romanı Savaş ve Barış ın (1863 – 1869) gelmiş geçmiş en başarılı roman olduğunu düşünmektedir. Roman, Napolyon savaşları sırasında yaşamış üç ailenin kaderlerini karşılaştırır ve o dönemdeki Rus hayat tarzıyla ilgili bir resim çizer.
ABD’de Nathaniel Hawthrone, Hermann Melville ve Mark Twain gibi yazarlar Yeni Dünya’daki hayatla ilgili romanlar yazmışlardır. Tom Sawyer‘in Maceraları (1876) ve Huckelberry Finn’in Maceraları romanlarında Mark Twain 19. yy.da Mississippi Nehri yakınlarında yaşayan insanların heyecan verici hayatlarını konu almıştır.
20. yüzyıl
20. yüzyılın başlarında insanlar psikolojiyle (insan aklının çalışma biçimi) daha çok ilgilenmeye başladılar. Bu ilgi yazılan romanların konularını etkiledi.
D. H. Lawrence’nin Aşık Kadınlar (Women in Love, 1921) romanında olduğu gibi yazarlar, karakterlerin gizli duyguları üzerinde durmaya başladılar. Ondan bir yıl sonra James Joyce, Ulysses (1922) romanında alışılagelmiş üsluplan, karakterlerinin duygularını tüm açıklığıyla teşhir ederek kırdı. Karmaşık izlenimlerini, duygularını, anılarını ve fantezilerini gizlemeden açıkça anlatmıştı.
Romancıların çoğu siyasî konulara da ilgi gösterdi. Nijeryalı yazar Chinua Achebe’nin Yaprak Dökümü (Things Fail Apart, 1958) isimli romanında Afrika toplumunun geleneksel hayat tarzından kopuşu konu alındı. Rus yazar Aleksandr Soljenitsin’in Ivan Denisoviç’in Bir Günü (the Life of Ivan Denisovith, 1962) isimli romanı Sovyetlerde hapishanedeki yaşamı konu almıştı. Amerikalı siyahı yazar Alice Walker’ın romanı Mor Yıllar da (Color Purple, 1982) denir ki: ‘Okumuş olmam gereken her şeyi yazdım. Bunu söylemesinin nedeni yazarın büyüdüğü yıllarda Amerika’da siyah olarak yaşamanın zorluklarını anlatan hiçbir roman olmamasıdır.
Türk romanı
Türk romanı, 19. yy da Tanzimat edebiyatı döneminde Batı edebiyatından yapılan çeviriler sonrasında gelişti. Batı edebiyatının bazı klasik yazarlarının ve çoğunlukla romantik yazarlarının, ayrıca polis romanı yazarlarının belli başlı eserleri Türkçeye çevrildi: Victor Hugo (Sefiller, 1862), Daniel Defoe (Hikâye-i Robinson, 1864), Alexandre Dumas (Kamelyalı Kadın, 1879) gibi. Aynı dönemde yazılmaya başlayan yerli romanlar da okuru yeni bir beğeniye yöneltiyordu. Bunlardan bir kaçı şunlardır: Ahmet Mithat (Hasan Mellah, 1874), Namık Kemal (İntibah, 1876).
İlk Türk romanları, yerli kaynaklardan yararlanmakla birlikte, Batı edebiyatından örnek alınarak yazılmış eserlerdi. Ahmet Mithat (Felatun Bey ile Rakım Efendi), Recaizade Mahmut Ekrem (Araba Sevdası), Hüseyin Rahmi Gürpınar (Şıpsevdi), Yakup Kadri Karaosmanoglu (Kiralık Konak), Peyami Safa (Sözde Kızlaı), Abdülhak Şinasi Hisar (Ali Nizami Beyin Alafrangalığı ve Şeyhliği) bu dönemin başlıca yazarları ve yapıtlarıdır.
Edebiyat-ı Cedide
Edebiyat-ı Cedide döneminde (1896-1901) Türk romanlan, 19. yy. Fransız natüralist yazarlarından (Stendhal, Balzac) oldukça etkilenmiştir. Başlıca yazarları Halit Ziya (Uşaklıgil), Hüseyin Cahit (Yalçın), Mehmet Rauf‘tur.
İkinci meşrutiyet ve sonrasındaki (1908-1922) romancılar atüralizm akımını benimsemişlerdir. Başlıca temsilcileri Bekir Fahri, Selahattin Enis, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), Halide Edip (Adıvar), Refik Halit (Karay), Reşat Nuri (Güntekin), Peyami Sefa’dır.
Cumhuriyet döneminde yaşayan, üslup, dil ve sanat yönünden bu dönemin özelliklerine bağlı kalan yazarlar arasında Memduh Şevket Esendal, Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı), Mithat Cemal (Kuntay) sayılabilir.
Fakir Baykurt
Cumhuriyet döneminde realizm, natüralizm, toplumcu gerçekçilik gibi akımların yanı sıra izlenimleri öne alan (Sait Faik Abasıyanık) eğilimler Türk romanına çeşitlilik kazandırmıştır. Başlıca yazarları ve yapıtları şunlardır: Sabahattin Ali (Kuyucaklı Yusuf), Orhan Kemal (Bereketli Topraklar Üzerinde), Yaşar Kemal (Üç Anadolu Efsanesi), Fakir Baykurt (Yılanları Öcü) gibi. Cumhuriyet döneminde ayrıca çeşitli insanları, başka dünya görüşleri ve başka başka yöntemlerle ele alan pek çok yazar yetişmiştir. Başlıcaları; Ahmet Hamdi Tanpınar, Nahit Sırrı Örik, Aziz Nesin, Oktay Akbal, Tarık Dursun K., Yusuf Atılgan, Abbas Sayar, Sevgi Soysal, Adalet Ağaoğlu, Erdal Öz, Çetin Altan, Selim ileri, Adalet Ağaoğlu, Alev Alatlı, Orhan Pamuk.
Çocuklar için romanlar
Çocuklar için yazılmış romanlara çocuk romanları denir. Bazıları Kenneth Grahame’nin Söğütlükteki Rüzgâr (The Wind in the Willows, 1908) romanında anlattığı sıçan, köstebek, porsuk ve kara kurbağası gibi hayvanlarla ilgili konuları ele alır. Bazıları da Enid Blyton’un Afacan Beşler (Famous Five) ve Gizli Yediler (Secret Seven) romanlarında olduğu gibi ana karakterlerini çocuklardan seçerlerdi. J.R.R. Tolkien‘in Hobbit (the Hobbit) ve Yüzüklerin Efendisi (Lord of the Rings, 1954-1955) romanlarında elfler, cüceler ve büyücüler tarafından ele geçirilmiş bir Orta Dünya’dan söz edilmektedir.
Korku ve bilim kurgu
Korku romanları insan aklının karanlık tarafını anlatır. 18. yy.da Gotik roman akımının meşhur olduğu sıralarda ortaya çıkan bu tür, Ann Rascliffe’nin Udolpho’nun Esrarları (The Mysteries of Udolpho, 1897) romanında olduğu gibi terk edilmiş kaleler, uğursuz ve kötü adamları konu alırdı. Bu türün daha sonraki örneklerinden Bram Stoker’e ait Drakula (Dracula, 1897) klasikleşmiştir.
Frankenstein
Mary Shelley tarafından yazılmış olan Frankenstein (1818) bir bilim adamı olan Dr. Frankenstein’in yeteneğini kullanarak yarattığı bir canavarı konu alır. Frankenstein ilk bilim kurgu örneklerindendir. Bilim kurgu konusu daha sonra Jules Verne‘e ait Dünyanın Merkezine Yolculuk (1864) ve H. G. Wells’e ait Dünyalar Savaşı (1898) romanlarıyla gelişim göstermiştir. 20. yy.da bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler bilim kurgu romanlarına da ilham kaynağı olmuştur. Aldous Huxley‘nin (1932) Cesur Yeni Dünya (1932) ve George Orwell‘in 1984 (1949) isimli romanları insanların düşünce ve hareketlerinin kontrol edilebildiği bir gelecekle ilgili önermelerde bulunmuşlardır.
