Sakallı Solucanlar (Pogonophora) olarak geçen omurgasız hayvanlardan oluşan filum (şube) hakkında bilgiler. Özellikleri nelerdir?
Pogonophora (sakallı solucanlar), koruyucu, uzun borular içinde deniz dibine bağlı yaşayan omurgasız hayvanlar filumu. Bu filum üyelerine sakallı solucan adı, birçok türün ön ucundan sakala benzer biçimde çıkmış dokunaç demetlerinden ötürü verilmiştir. Çok hücreli hayvanlar arasında yalnız Pogonophora üyelerinin ne ağzı ne de anüsü vardır. Embriyonlarında oluşan bağırsak ise, daha sonraki gelişim sürecinde kaybolur.
Pogonophora üyeleri ilk kez 20. yüzyılın ortalarında ayrı bir filum olarak sınıflandırıldı. Malay Takımadaları çevresinde bulunan ve 1914’te tanımlanan ilk tür Siboglinum weberi’ydi. Bu türü Ohotsk Denizinden çıkarılan ve 1933’te tanımlanan Lamellisa-bella zachsi izledi. Uzmanlar 1937’de Lamellisabella cinsini Pogonophora adını verdikleri yeni bir sınıfa yerleştirdiler. 1955’te Siboglinium ve Lamellisabella arasındaki yakınlık kanıtlandı ve her iki grup filum düzeyine yükseltilen Pogonophora altında toplandı.
Pogonophora üyeleri genellikle derinliği 1.000 m’yi aşan deniz diplerinde yaşar. Bazı türler 7.000-10.000 m arasındaki derinliklerde bulunmuştur. Birçok cins ise kesintisiz, geniş bir coğrafi dağılım gösterir.
Yaşam çevrimi.
Pogonophora üyeleri ayrı eşeylidir ve genellikle erkek ile dişi bireylerin dış görünümü birbirine benzer. Yumurta sarısı bakımından zengin olan yumurtalar dişi tarafından içinde bulundukları borunun ön bölümüne bırakılır. Döllenme ve serbest yüzen larvanın ilk gelişim evresi burada gerçekleşir. Döllenmiş yumurtadaki ilk hücre bölünmeleri, iki yanlı bakışım gösteren embriyonun oluşumuna yol açar.
Endoderm denen hücre katmanı besince zengin az sayıda hücre tarafından temsil edilir. Bu hücrelerin oluşturduğu ilkel bağırsak hücrelerdeki besinlerin tüketilmesinle birlikte kaybolur. Ağız ve anüs ise hiç gelişmez. İlkel bağırsak boşluğundan, bölmeler halinde ayrılmış ikincil vücut boşluğu türer. Embriyon üç bölütlü vücudu ve iki kirpikli kuşağı bulunan bir larvaya dönüşür.
Anatomi ve fizyoloji.
Pogonophora üyelerinin uzunlukları birkaç santimetreden başlayarak 0,5 m’ye, çapları 0,06 mm’den başlayarak 4 mm’ye kadar ulaşır. Vücutları üç bölütten oluşur. Öngövde ve ortagövde olarak bilinen ilk iki bölüt küçük, arkagöv-de olarak bilinen son bölüt uzun, her bölütün boşluğu ayrıdır.
Öngövde dokunaçları taşır. Beslenme işlevi gördüğü sanılan dokunaçların sayısı vücudun büyüklüğüne göre değişir. Dokunaçlar, içinden kan damarlarının geçtiği, üzerinde su akımı yaratarak besin maddelerinin süzülüp alınmasını sağlayan hücre sıralarının yer aldığı, gövde boşluğuyla bağlantılı uzun kollar biçimindedir.
Ortagövdede bulunan bir çift kitinli yükselti bu bölütün alt yüzündeki bir orta çizgi boyunca birleşir. Yaka denen bu yapı borunun dışına doğru uzanan hayvanı destekler.
Arkagövde, kuşak denen, yüzeyleri tırtıklı levhacıklardan oluşmuş bir çift paralel yükseltiyle iki bölüme ayrılmıştır. Arkagövde bölütünün kuşaklar önündeki bölümünde derin olmayan, uzunlamasına bir oluk görülür.
Pogonophora üyelerini kuşatan uzun boru kısmen dip çamuruna gömülüdür. Kitin içeren bu koruyucu boru özel bezler tarafından salgılanır. Hayvanlar borudan ayrılma-salar bile boru içinde hareket edebilirler. Gövde çeperini oluşturan üstderi katmanı bir kutikulayla kaplıdır. Üstderinin altında, boyuna kas liflerinden oluşmuş bir hücre katmanı bulunur. Sinir sistemleri, üstderide yaygın bir ağ oluşturacak biçimde gelişmiştir. Duyu organları yoktur. Dolaşım sistemlerini oluşturan iki uzun damarın birinde kan öne, öbüründe arkaya doğru akar. Dokunaçların dibindeki, öne doğru akan kanı içeren damar parçası, dokunaç damarlarına kanı pompalayabilecek bir kaslı kalp biçiminde farklılaşmıştır. Kan hemoglobin içerir. Boşaltım sistemleri bir uçlarından vücut boşluğuna bağlanan bir çift nefridyumdan oluşur.
Üreme sistemlerinin temel yapısı bir çift eşey bezidir. Dişilerde yumurtalıklar arka-gövdenin ön bölümünde yer alırken eşey delikleri ya da yumurta kanalları vücudun ortasında bulunur. Erkeklerde sperma keseleri vücudun arka bölümünde, eşey delikleri ya da sperma kanalı ön bölümdedir.
Evrim ve sınıflandırma.
Pogonophora iki sınıfa ayrılır: Afrenulatct ve Frenulata. Afre-nulata sınıfının içerdiği bir tür (Lamelli-brachia barhami), ABD’nin California kıyıları yakınında bulunmuştur. Frenulata sınıfının altı familya altında toplanan 16 cinsi vardır. Pogonophora filumunu oluşturan tür sayısı 110’u bulur. Ama henüz tanımlanmamış birçok türün var olduğu sanılmaktadır.
Vücutlarının genel düzenleniş biçimine ve embriyonlarının gelişimine uygun olarak, Pogonophora ikincil vücut boşluğu içeren geniş bir hayvan grubuna yerleştirilmektedir. Bu grupta Chaetognatha, Tentaculata, Hemichordata ve Echinodermata filumları da yer almaktadır. Pogonophora filumundan zengin fosil kalıntılar Rusya’da (Pe-tersburg yakınlarında, Sibirya’da ve Polon-ya’daki Kambriyen Dönem (y. 570-500 milyon yıl önce) ile Ordovisiyen Dönem (y. 500-430 milyon yıl önce) çökellerinde bulunmuştur.
