Özellikle kış gecelerinin vazgeçilmez tatlarından birisi olan salep ve bunun elde edildiği salep bitkisi hakkında genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Orkidelerin bir çeşididir. Latince karşılığı Orchis maculata’dır. Eski Dünya’nın soğuk olmayan bölgelerinde yetişir. Gövdesinin altında köklerinin arasında yazları iki yumrusu vardır. Bu yumrulardan birinin üstü buruşuk, koyu renkli, öteki ise içi dolu, açık renklidir. Bunlar bitkiye gelişmesi sırasında besin maddelerinin deposu işini görürler. Bitki her yıl yeni yumrular meydana getirir.
Anadolu’da, İran’da yetişen bir cins salebin yumruları toplanıp kurutulduktan sonra dövülerek elde edilen beyaz toza da “salep” denir. Bu tozu şekerli suyla, ya da sütle karıştırarak sıcak sıcak içilen bir içecek yapılır. Daha çok kışları içilen salep öksürüğe, üşütmelere iyi gelir.
Salepgiller. Bitkiler aleminde birçeneklilerden bir familyadır. Çiçeklerinin güzelliğiyle ilgiyi çeken bu familya 5.000’den fazla türü ile bitkiler aleminin en kalabalık familyalarındandır. Bu familyada salep, vanilya, venüsçarığı gibi bitkiler bulunur. Bu bitkilerin hiçbiri zehirli değildir.
Salepotu; (Lat. Orchis).
Birçenekliler sınıfının, Salepgiller familyasından bir bitkidir. Soğuk olmayan iklimlerde, özellikle Eski Dünya ülkelerinde yetişir. Gövdesinin altında köklerin arasında iki yumrusu vardır. Bu yumrulardan birinin üstü buruşuk koyu renkli, öteki ise içi dolu, açık renklidir. İlkinden bitkinin kendisi, ikinciden ise bir sonraki yılan bitkisi çıkar. Bu yumrular bitkinin gelişimi sırasında besin deposu olarak görev yaparlar. Salepin gövdesi silindir biçiminde, dik, çiçekleri, salkım ya da başak biçimindedir.
Her çiçeğin üzerindeki taç yaprakları uzun bir mahmuza benzer ve üç topludur. Birçok türü vardır: Adi salep, Anadolu salepotu vb. Türkiye’de yetişen öteki türler: Maskara salepotu, Antalya salepotu, bataklık salepotu, üç-dişli salepotu, ishale karşı kullanılır. Ayrıca kumaş kolalanmasında da yararlanılır. Anadolu’da ve İran’da yetiştirilen bir cins salebin yumruları toplanıp kurutularak öğütülür ve elde edilen beyaz tozla, süt ve şeker karıştırılarak sıcak bir içerik yapılır. Göğüs hastalıklarında yararlı olan bitki ayrıca süs bitkisi olarak da yetiştirilir.
Salepgiller, (Lat. Orchidaceae):Bir-çenekliler sınıfının Microspermales takımından bir familya. Özellikle güney yarımkürede tropikal bölgelerde yetişirler. Çok yıllık otsu bitkilerdir. Toprak altında yumruları ya da rizomları olanlar ılıman ve soğuk bölgelerde yetişen türleridir. Tropik iklimlerde yetişenlerse ağaçların üzerinde soğanlar gibi şişkin ve sarkık hava köklere sahiptir. Gövdesi tırmanıcı olan türlerin yanı sıra klorofilsiz türleri de bulunur. Yapraklar basit, almaşık ve tabanda gövdeyi sancıdır. Klorofilsiz türlerde pul biçimini alırlar. Yaklaşık 500 cinsi, 15.000 türü vardır. Türkiye’de de 20 cinsi ve 60 türü yetiştirilir.
