Samsun tarihi ile ilgili genel bilgiler. Samsun kentinin kuruluşundan günümüze kadarki tarihi hakkında bilgiler.
Samsun şehrini M.Ö. VIII. yüzyıla doğru Miletliler kurdular, bugünkü adının kökü olan «Amisos» adını verdiler. Türkler’in sonradan «Canik» dedikleri Samsun bölgesi, sırası ile Hititler, Kimmerler, Frikler, M.Ö. VI. yüzyılda Persler (İranlılar), M.Ö. IV. yüzyılda Makedonyalıar, Pontos Devleti, M.Ö. I. yüzyılda Roma, M. S. 395’te Doğu Roma (Bizans) tarafından işgal edildi. 1071 Malazgirt zaferinden sonra Türkler’e geçti, daha sonra Bizans ile Selçuklular arasında alınıp verildi. Bir ara Trabzon Bizans imparatorluğuna bağlandı. XIII. yüzyılın ilk yıllarında kesin şekilde Türkler’e geçti.
Selçuklular o zamanlar «Müslüman Samsun» denen bugünkü şehri kurdular. «Gâvur Samsun» denen eski şehir, bir Ceneviz sitesiydi, Türk şehrinin 2-3 km. kadar ötesinde bulunuyordu. Ceneviz sitesi, XIV. yüzyılda Osmanlı egemenliğini tanıdı. Müslüman Samsun’u Canik beyliğinden 1398’de Yıldırım Sultan Bayezit aldı. 1402 Ankara felaketinden sonra bir ara gene mahalli beyliklerin eline geçtiyse de, Çelebi Sultan Mehmet tarafından kesin şekilde Osmanlı birliğine katıldı.
Samsun, Osmanlılar çağında 8 sancaklı (vilâyetli) Rûm (Sivas) beylerbeyliğinin (eyaletinin) bir sancağı oldu. Tanzimat’tan sonra 4 sancaklı Trabzon vilayetine (eyaletine) bağlı bir sancak oldu, 6 kazası vardı. Sancak daima «Canik» adını taşıdı.
Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak bastı. Bu tarih, Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı sayılmış, sonradan «Gençlik ve Spor Bayramı» ilan edilmiştir. Cumhuriyet devrinde bütün sancaklara (mutasarrıflıklara) «vilâyet» (il) adı verilince, Samsun da bir il oldu. Daha sonra, yeni tesislerle gittikçe gelişerek, Karadeniz’in en önemli limanlarından biri haline geldi. 1932 aralığında demiryolunun şehre varması ile Samsun, daha da gelişti.
Şehrin ana planı, 1870 yangınından sonra İsviçre’den getirilen mühendisler tarafından çizilmiştir. Şehirde, park içinde, Atatürk’ü askeri üniforma ile şahlanmış at üzerinde gösteren çok güzel bir heykeli vardır. Cumhuriyet çağında en fazla gelişen şehirlerden biridir.
