Şarbon nasıl bir hastalıktır? Şarbon çeşitleri nelerdir? Şarbon belirtileri, alınacak önlemler ve tedavisi hakkında bilgi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Şarbon
Şarbon; En çok koyunlarda görülen bir hastalıktır. Yüzyıllar boyunca yalnız hayvan hastalığı olarak tanınmıştı. Şarbon mikrobunun insanlarda da hastalık meydana getirdiği sonradan anlaşıldı. Mikrop, spor denilen, âdeta zırhla çevrili bir şekil alarak dış etkenlere karşı yıllarca karşı koyabileceğinden toprakta, samanlarda, şarbon hastalığından ölen hayvanların postlarında, derilerinde uzun süre yaşar. İnsanlara ya doğrudan doğruya şarbonlu hayvanlardan, ya da şarbondan ölmüş hayvanların derileriyle uğraşanlarda olduğu gibi dolayısıyla geçebilir. Hayvandan hayvana geçmesi nadirdir.
Şarbonun vücuda giriş yeri hayvanlarda mide, barsak yoludur. Çukur, bataklık yerlerde, durgun su kıyılarında yeşeren otların üzerinde hele yaz aylarında şarbon mikropları çok çabuk ürerler. Bu otları yiyen hayvanlar kolayca hastalanırlar. Hayvanlarda deride belirtiler, mide barsak bozuklukları yaptığı gibi bazen septisemi de yaparak ölüme yol açarlar. Köpek, kedi gibi et yiyen hayvanlara hastalık, şarbonlu hayvanın etini yemekle geçer. İnsanlara ise gene şarbonlu hayvanların, en çok koyun, keçinin, kan, idrar, dışkı, salya, balgam, et, deri, kıl gibi şeyleriyle temas sonucunda, ya da mikroplu tozları solumakla geçer. Şarbonlu hayvanların etini yemekle bu hastalığa tutulan kimseler de vardır. Şarbon mikrobu insanlarda hastalık getirdiği yere göre değişik belirtiler ortaya çıkarır.
Deri Şarbonu
Deri şarbonu iki şekilde görülür:
***Karakabarcık: Deri şarbonunun %90’mı teşkil eden bu şeklinde, mikrop alındıktan 1-3 gün sonra mikrobun girdiği yerde pire ısırığı gibi kırmızı bir leke meydana gelir; kısa bir zaman sonra da bu kırmızılığın üzerinde bir şişlik ortaya çıkar, şişliğin içinde iltihap, kan toplanarak bir kabarcık halini alır. Kabarcığın ortasında morumtırak, siyah, sert bir leke görülür. Bu leke çok kaşınır. Leke meydana geldikten birkaç saat sonra çevresindeki yumuşak kısımlarda bir şişme görülür. Bu kırmızı şişlik gittikçe yayılmaya, büyük bir bölgeyi kaplamaya başlar. Lenf bezleri şişer, ağrır. Hastalığın hafif şekillerinde hasta birkaç gün içinde iyi olabilirse de ağır durumlarda iyileşme bir iki haftayı bulur, kabarcığın yerinde iz kalır.
Hastada ayrıca baş, kas, eklem ağrıları, bulantı, kusma, kırıklık, ateş de görülür. İyi olacak hastalarda belirtiler beş altı günde geçer; hastalığın yayıldığı durumlarda septisemi belirtileri de ortaya çıkar. Çok ağır durumlarda ise hasta iki, üç gün içinde ölebilir.
***Ağır Ödemli Deri Şarbonu: Göz kapakları, el, boyun, baldırın bağ dokusunda açık kırmızı, yumuşak, yarı saydam bir şişlik şeklinde başlar, kısa zamanda kangren meydana getirir; bu durum, hastanın hayatı bakımından büyük tehlikeler gösterir.
Akciğer Şarbonu
Ateşin birden yükselmesi, baş ağrısı, dolaşım bozukluğu, soluk alma zorluğu ile kendini gösterir. Hastalık çok zaman zatürreeyi andırır şekilde başlar. Solunum sayısı dakikada 40-50’ye kadar yükselir. Boğaz, yutak kızarır, şişer. Öksürük, göğüs ağrısı vardır. Zaman zaman köpüklü, kanlı çıkan balgamda şarbon basili kolayca görülür. Hastalık 24-48 saat zarfında çok kötü sonuçlar doğurur. Akciğerde ödem meydana getirirse ölüm muhakkaktır. Nadir olarak 10 gün kadar süren akciğer şarbonlarına rastlanmıştır. Bu durumlarda hasta kendini bütün bütün kaybeder, zaman zaman delilik belirtileri gösterir. Vakit geçirmeden bir hekime başvurmak gerekir.
Mide, Barsak Şarbonu
Nadir görülen bu şekil, şarbonlu et yeme sonunda olur. Yüksek ateş, şiddetli karın ağrısı, bağırsaklarda gazla kendini gösterir. Önce sümüksü, sonra da kanlı sürgün (ishal) meydana gelir. Septisemiden, bağırsak delinmesi sonucu peritonitten dolayı hasta 5-10 gün içinde ölebilir.
Şarbon septisemisi kanda şarbon mikroplarının çoğalmasıyla meydana gelir. Öldürücüdür, yukarıda saydığımız şekillerin hepsinde olabilir.
Şarbon Tedavisi
Hastanın bir hayvanla teması bilinirse, deri belirtileri de kesinse, şarbonun tanınması çok kolaydır; böyle değilse hastalık ancak lâboratuvar incelemeleriyle anlaşılabilir.
Hastalığın şarbon olduğu anlaşılır anlaşılmaz çevresindekilerden ayrılarak yatağa yatırılır. Kabarcık üzerine irkiltici şeyler sürmek çok tehlikelidir. Bundan sonra yapılacak ilk iş ya damara, ya da kas içine şarbon serumu şırınga etmektir. Bu iğneler 1-3 büyük doz halinde verilebilir. Bundan başka yaraya sürtülecek pomatlar da mevcuttur. Ayrıca, kalbi kuvvetlendirici ilâçlar da verilmelidir.
Hastalık anlaşılır anlaşılmaz bildirilmesi şarttır. Şarbonu önlemek için kasap dükkânları sıkı şekilde kontrol edilmelidir. Hastalık olduğu anlaşılan hayvanlar öl-dürülmeli, ölüleri ya en az 1 metre derinliğindeki kireçkaymağı havuzlarına atılmalı, ya da derileri soyulmadan yakılmalıdır. Deri işleriyle uğraşanlar lâstik eldiven, göğüslük kullanmalı, ayrıca aşılanmalıdırlar.
