Sart (Sardes) Nerededir? Sart Antik kentinin tarihçesi, yaşayan medeniyet, tarihi eserleri, Sardes tarihi hakkında bilgi.
Sart Harabeleri
Sart (Sardis – Sardes) Antik Kenti: Lidya Krallığı’nın başkentidir. Manisa İli’nin Salihli İlçesi sınırlan içinde yer alır. Tarihi: İÖ 1300’lerde kurulduğu saptanan kent, 1200’lerde yakılıp yıkıldı. Herodotos’un bildirildiğine göre, Troya Savaşı’ndan sonra kendilerine yeni yerleşme alanları arayan Yunanlılardan bir kol, İÖ 1185-680 arasında Lidya’ya egemen olan Heraklin ya da Tylonid hanedanını kurdu. Son Kral Kandaules’in Mermnad hanedanını kuran Gyges tarafından öldürülmesinden sonra, Lidya tarihine ilişkin bilgiler çoğalır. Lidya tarihiyle koşut bir tarihi olan başkent Şart, İÖ 7. yüzyılın sonlarına doğru ünlü ve zengin bir kent olarak ortaya çıkar. 141 yıl Lidya’ya egemen olan Mermnad hanedanı döneminde Sart en görkemli zamanını yaşadı.
İÖ 546’da Pers Kralı Kyros’un Lidya Krallığı’nı ortadan kaldırmasıyla Sait’in da görkemli yaşamı sona erdi. Bu hanedan döneminde Sart, Antik dünyanın en güçlü, en zengin, sanat ve mimarlıkta en büyük kentiydi. Pers egemenliği altında Sart, satraplık merkezlerinden biriydi. İÖ 334’te Büyük İskender’in ölümünden sonra Seleukosların eline geçti ve tam bir Yunan kenti haline dönüştü. İÖ 180’e kadar süren Seleukos egemenliğinin yerini Bergama Krallığı aldı. İÖ 133’te tüm Bergama toprakları gibi Sart da Roma’nın egemenliğine girdi. Roma döneminde kent yeniden eski görkemine kavuştu. İS 395’te Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Bizans topraklarında kaldı ve piskoposluk merkezi oldu. Bu dönemde kentte kalabalık bir Hristiyan topluluğu yaşıyordu ve Asya’daki yedi ilk kiliseden birine sahipti. İS 615’te Sasani Hükümdarı II. Hüsrev, Sart’ı ele geçirdi ve kentteki birçok yapıyı yakıp yıktı. 14. yüzyılın sonuna kadar piskoposluk merkezi olarak yaşamını sürdüren kent, 1402 Ankara Savaşı’ndan sonra Timur’un eline geçti. Osmanlı döneminde tümüyle terk edildi ve unutuldu.
Tarihsel Eserler:
İÖ 8. yüzyıla kadar uzanan Akropolis daha çok bir Bizans kalesi görünümündedir. İÖ 4. yüzyıldaki görünümüyle ortaya çıkan sütunlu cadde’nin her iki yanında dükkânlar sıralanır. Yolun kuzeyinde son zamanlarda restore edilerek ayağa kaldırılmış olan gymnasion-hamam kompleksi yer alır. Karayolu yanına yapılan bir eklemeyle İS 3. yüzyıla tarihlenen bir sinagog yapıldı. Gymnasionun batı bölümü sütunlu bir avlu biçimindedir olup iki katlıdır. Sütunlu avlunun yanlarından ve ortadaki kapıdan hamama girilir.
Gymnasion ile sinagogun güneyinde yer alan ve Bronzlar Evi olarak adlandırılan büyük bir yapı vardır. İS 550’ye tarihlenmektedir. Akropolün eteklerinde yer alan çukurluk alanda Lidya dönemi agora’sının kalıntıları ortaya çıkarıldı. Salihli yönünde karayolu izlendiğinde, yolun kuzey kesiminde yer alan büyük, avlulu bir Roma dönemi yapısı, Bizans kilisesi ve Roma dönemine tarihlenen içinde duvar resimleri bulunan bir hamamın kalıntıları yer alır. Akropolisin yakınlarındaki stadion Roma dönemine aittir. Stadionun doğusunda tiyatro uzanır. İÖ 215’te yapılan tiyatro, İS 17’deki depremde büyük ölçüde yıkılınca Romalılarca 20 bin kişi alabilecek biçimde yeniden yapıldı. Bugünkü Sart Çayı (eski Paktolos) Vadisi’ne gelindiğinde ünlü Artemis Tapınağı ile karşılaşılır. İlk yapımı İÖ 4. yüzyıl olan tapınak, Seleukoslar döneminde ikinci kez ayağa kaldırdı.
Üçüncü kez Roma döneminde yapılan tapınağın kalıntılan günümüzde görülebilmektedir. Sart’ın kuzeyinde, Kologe Gölü (bugün Marmara Gölü) kıyısında Lidya’nın krallık mezarlığı olan ve günümüzde Bintepeler olarak adlandırılan 100 kadar tümülüs yer alır. Büyük boyutlu olan üçünün Mermnad hanedanının kralları olan Gyges, Alyattes ve Ardy’e ait oldukları sanılır.
