Şartlı tepki nedir ne demektir? şartlı tepki ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Bir olumlu pekiştirecin elde edilmesini ya da itici olaylardan kaçma ve kaçınmayı sağlayan davranımları şartlı tepki yoluyla öğreniriz. İnsan ve hayvan davranışlarının pek çoğu şartlı tepki türündendir. Örneğin av köpeğinin avı çiğnemeden sahibine getirmesi bu yolla sağlanır. Köpek, doldurulmuş ve içine çiviler konmuş bir kuşu getirmeye alıştırılır. Denemeler devam ederken köpek, kuşu çiğnemenin “acı“, örselemeden getirmenin “okşama” olduğunu öğrenir. Ya da yanmakta olan sobaya elini dokunduran küçük bir çocuk eli yandığı için daha sonra soba gördüğünde elini uzatmaz. Böylece av köpeği ya da çocuk, şartlanma yoluyla yeni şeyler öğrenmişlerdir.
Şartlı tepkide davranışlarla sonuçları arasındaki temel ilişki esastır. Bu nedenle şartlı tepki; “bir davranışın, sonuçlarına bağlı olarak değişikliğe uğraması” biçiminde tanımlanabilir.
Bu koşullanmada, davranışın organizma tarafından yapılması gerekir. Şartlı reflekste olduğu gibi burada uyandırılan tepkisel bir davranım yoktur. Şartlı reflekste tepkiler, belirli bir uyarıcı tarafından otomatik olarak uyandırılır. Organizma istese de istemese de söz konusu tepkiyi gösterir. Oysa şartlı tepkide tepkilerle hiçbir uyarıcı arasında otomatik bir ilişki yoktur.
Ayırtetmeyi öğrenme: Deneğin bir uyarıcıyı seçip diğerini seçmemeyi öğrenmesidir. Genellikle bu durumlarda, uyarıcılardan olumlu kabul edilene yapılan davranımlar pekiştirilir, diğer uyarıcılara yapılanlar ise söndürülür. Örneğin, Pavlov deneyinde köpeklere çıngırak sesini zil sesinden ayırtetmek öğretilebilir. Önce, bir köpek çıngırak sesine koşullandırılır. Daha sonra deneyci arada bir zili çalar ve arkasından yiyecek vermez. Önceleri zil sesine salgı ile tepkide bulunan köpek, zile yapılan tekrarların ödülsüz kaldığını görünce, çıngırak sesine salya salgılamaya devam etmesine karşın, zil sesine salya salgılamaz olur. Bu tür bir şartlanma ile hayvan, çıngırak ve zil sesini ayırtetmeyi öğrenir.
Motor Öğrenme: Motor öğrenmede esas, bir şeyin nasıl daha iyi yapılacağıdır. Gündelik hayat, motor öğrenme gerektiren faaliyetlerle doludur. Örneğin; daktilo ile yazı yazmak, araba kullanmak, tenis oynamak, müzik aletleri çalmak vb. motor öğrenmelerdir. Motor becerilerde; çevre, bedensel iç uyarıcılar ve yapılacak iş arasında bir eşgüdüm (koordinasyon) söz konusudur. Motor öğrenme genellikle davranımm yapılmasındaki hız ve hatasızlıkla ölçülür.
Davranış – Sonuç İlişkisi:
Bir davranışın sonucu ya ortamda bulunmayan bir uyarıcıyı ortama katar; ya da ortamda bulunan bir uyarıcının ortadan kalkmasını ve şiddetinin azalmasını sağlar.
Bir davranış, ortamda bulunmayan bir uyarıcının ortama katılmasını sağlayabilir ve bunun sonucunda bu davranışın gelecekte olma olasılığını arttırabilir. Bu takdirde olumlu pekiştirme söz konusudur. Örneğin, annesinden gülümseyerek şeker isteyen bir çocuğun bu isteğinin annesi tarafından yerine getirilmesi, gülümseme açısından olumlu bir pekiştirmedir. Fizyolojik ya da sosyal güdülerimizi doyuran davranışlar olumlu pekiştireçlerdir.
Olumsuz pekiştireç ise, bir uyarıcıdan kaçma ya da kaçınma yoluyla sağlanır. Kişi; kendisini üzen ve rahatsız eden durumlardan kurtaracak davranışları da bu yolla öğrenir. Kapalı bir kafeste kalmış olan kedi, kurtulmak için yaptığı çeşitli davranışlar arasında rastlantı ile kafesi açacak manivelaya bastığı zaman, kafesin kapısı açılacak ve kedi sıkıntıdan kurtulacak olursa, ikinci bir kere kafeste kapalı kaldığı zaman kedinin manivelaya basma davranışını gösterme olasılığı artar. Bu durum olumsuz pekiştirmeye örnektir.
Bir davranımdan sonra verildiğinde, o davranımm bastırılmasını sağlayan uyarıcıya ceza denir. Ceza, davranışların değişmesinde önemli bir etkendir. Cezalandırılan davranışlar zamanla söner.
