İran’da kurulmuş ve 400 yıldan fazla süre hüküm sürmüş olan Sasani İmparatorluğu ile ilgili bilgilerin yer aldığı yazımız.
İran’ın ünlü bir imparatorluk hanedanıdır. Sasaniler’in saltanatı 226’dan 642’ye kadar 416 yıl sürmüş, bu arada 31 «şehinşah» (büyük imparator) gelip geçmiştir; bunların 2’si imparatoriçedir. Hanedanın başkenti bugünkü Bağdat yakınlarındaki Medâyin şehriydi; 590-628 arasında Batı İran’da Destecird’e aktarıldı.
Sasani hanedanının kurucusu I. Erdeşir (saltanatı: 226-240), Fars kralı Bâbek’in oğlu Sasan’ın torunudur. Eski Pers imparatorluğunun haşmet derecesine varan, dünyayı Roma İmparatorluğu ile 395’ten sonra da Bizans ile aralarında paylaşan Sasaniler, aynı zamanda o çağın en üstün uygarlığını kurmuşlardı. I. Erdeşir’in oğlu I. Şapur (s. 240 – 271), Roma imparatoru I. Valerianus’u esir etmişti. Torunu II. Behram (s. 275-293) da imparator I. Carus’u yendi, savaş alanında öldürdü. Onun torunun oğlu olan, tam 70 yıl (309 -379) saltanat süren II. Şapur da imparator I. Julianus’u savaş alanında öldürmüştür.
II. Şapur’un torununun oğlu olan V. Behram, «Gur» sanı ile pek ünlüdür (s. 420-440), adı efsanelere karışmıştır. Farsça, Arapça şiir yazmıştır. Bunun torunun oğlu olan I. Husrev Enûşirvân (s. 531 -579), hanedanın en büyük hükümdarı sayılır. Nûşirevan’ın oğlu IV. Hürmüz «Türkzâd» (Türk’ten Doğma) (s. 579 -589), Köktürkler’den İstemi Kağan’ın ana tarafından torunudur. Türkzâd’ın oğlu II. Husrev Pervîz (s. 589 – 628), büyük bir cihangir oldu; 609, 617, 619 ve 626’da 4 kere İstanbul’u kuşattı; ayrıca Antakya’yı, Şam’ı, Kudüs’ü, İskenderiye’yi Mısır’ı, Rodos’u, Yemen’i aldı.
Ondan hemen sonra Sasanîler’in çöküşü başladı. Türkzâd’ın yeğeni III. Yezdigird (s. 634-642) son şehinşah oldu. Araplar, 637 Kaadisîye, 638 Câlûlâ, 642 Nihâvend meydan savaşlarında İran Ordularını yok ettiler, 637’de Selevkiye ve 638’de başkent Medâyin’i aldılar, bütün Irak’ı, İran’ı ele geçirdiler, hazinelere, ganimetlere sahip oldular, böylece, dünyanın, Bizans’la birlikte en büyük iki dev imparatorluğundan biri olan Sasani İmparatorluğu’na son verdiler. Sasani hanedanından Prens Bav, 665’te Taberistan (Hazar Denizi’nin güney kıyıları) ülkesinde bir devlet kurmuş, bu devlet 1349’a kadar 684 yıl sürmüştür.
