SDR Nedir? IMF’nin para birimi olarak da dillendirilen 1969 yılından bu yana IMF (Uluslararası Para Fonu) tarafından kullanılan SDR nedir?
Özel Çekme Hakları, İngilizce Special Drawing rights (SDR), Uluslararası Para Fonu (IMF) ile Dünya Bankası’nın (IBRD) Kasım 1969’daki guvernörler toplantısında alınan kararlarla oluşturulan uluslararası rezerv türü.
SDR, IMF çerçevesinde üye ülkelere önceden belirlenmiş kotalarla sınırlı miktarlarda döviz çekme olanağı tanıyan Çekme Hakları sisteminden belirli farklılıklar gösterir. Birincisi, SDR kotalarıyla sağlanan rezerv artışı üye ülkelerin IMF’ye başlangıçta mevduat olarak yatırdığı altın ya da ulusal paralar türünden ek bir reel kaynağa dayanmaz ve böylece yeni kredi genişlemesine olanak sağlar. İkincisi, SDR’lerin kullanımı IMF’yle müzakere ya da benzeri başka bir koşula bağlı değildir.
Likidite gereksinimi olan her ülke SDR’ye başvurabilir ve ödemede bulunduğu ülke bunu kabul etmek zorundadır. Üçüncüsü, SDR’lerin geri ödeme yükümlülüğü çok farklı koşullara bağlanmıştır. SDR kullanımını belirli bir dönemdeki kotasının yüzde 70’iyle sınırlı tutan ülkelerin hiçbir geri ödeme yükümlülüğü yoktur. Dördüncüsü, SDR borçlarının son geri ödemesinde belirli bir dövizin kullanılması zorunlu değildir.
Başlangıçta 9,5 milyar dolar olarak belirlenen SDR toplamı 1970’lerde yaratılan kotalarla iki katından fazla artmış, başlangıçta 104 ülkenin katıldığı sistem sonradan daha da genişlemiştir. SDR özel kişi ve kuruluşlar arasında ödeme aracı olarak kullanılamaz. SDR’lerin uluslararası rezervler içinde altın ve konvertibl dövizler yanındaki payı henüz çok önemli düzeyde değilse de bir para birimi olarak önemi gitgide artmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin rezerv gereksinmelerini karşılamakta yetersiz kalması, bu sisteme yöneltilen en önemli eleştirilerden biridir. SDR’lerin üye ülkelerin IMF kotalarına göre dağıtılması genellikle yüksek kotalı ülkelerin sistemden daha çok yararlanabilmesiyle sonuçlanmıştır.
Ödemeler dengesi sıkıntısı olan bir ülke SDR kotasını çeşitli biçimlerde kullanabilir:
Birinci yol, ödemeler dengesi uygun olan ülkelerin IMF tarafından SDR karşılığında konvertibl döviz vermek üzere seçilmeleridir. Döviz açığı olan ülkeler, IMF tarafından seçilmiş bu katılımcılara SDR satarak konvertibl döviz elde edebilirler.
İkinci yol, bir üyenin kendi parasını elinde bulunduran bir başka ülkeyle anlaşarak, SDR karşılığı parasını geri almasıdır. SDR kullanımının bir başka yolu, ülkelerin IMF’deki kotalarının kredi dilimlerinden destekleme anlaşmalarıyla yaptıkları çekişleri, vade sonunda konvertibl döviz yerine SDR ile ödemeleridir. Böylece ilgili ülke IMF kotasında artmış bulunan kendi ulusal parasını SDR karşılığı geri alabilir. Ayrıca IMF üyeleri fondaki kotalarından yaptıkları çekişler üzerinden ödedikleri ücretleri karşılamak amacıyla da SDR kullanabilirler. Hiçbir ülke SDR kotasının üç katından fazla SDR kabulüne zorlanamaz.
