Türkiye’de hangi sebzeler, nerede yetişir? Türkiye’de sebzecilik durumu, yetiştirilen bölgeler hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Türkiye’de Sebzecilik
Değişik iklimlerin görüldüğü ülkemizde hemen her tür sebze yetiştirilmektedir. Sebze üretimi, büyük çapta sulama, çapalama ve gübreleme gerektirdiği için, yoğun tarım yöntemiyle yapılır.
Türkiye’de sebzelerin ilk önce olgunlaştığı yerler güney kıyılarımız; en geç olgunlaştığı bölge Doğu Anadolu’dur.
Sebze üretiminde ilk sırayı Akdeniz Bölgesi alır. Sebzecilik bakımından büyük bir potansiyele sahip olan Ege Bölgesi, büyük pazarlara yakın olması nedeniyle Akdeniz’den sonra en önemli yeri tutar.
Marmara bölgesinde sebzecilik, başta İstanbul olmak üzere büyük kentlerin ihtiyaçlarını gidermeye yöneliktir.
Doğu Anadolu, sebze üretimine en az elverişli bölgedir. Bunun nedenleri arasında; yaz sıcaklıklarının geç kalması ve yetersizliği, su azlığı, fazla engebeli oluşu ve bahçe tarımına elverişli toprakların azlığı sayılabilir.
En çok üretilen ve buğdaydan sonra gelen besin maddesi patatestir. Türkiye patates üretiminin yarısını İç Anadolu sağlar. Karadeniz Bölgesi’ndeki üretim de yaklaşık olarak İç Anadolu’dakinin yarısı kadardır. Türkiye’nin kaliteli ve çok patates yetiştiren illeri Nevşehir, Niğde, Bolu, İzmir ve Afyon’dur.
Orta Karadeniz Bölümü sebze üretimi bakımından diğer bölümlerden daha ileridedir. Bu bölümde başta Bafra ve Çarşamba ovalarında olmak üzere sebze üretimi oldukça yaygındır.
İç Anadolu Bölgesi’nde de sebze üretimi önem kazanmıştır. Kavun-karpuz üretiminde bu bölge başta gelir. Soğan ve domates üretimi de yaygındır. Ayrıca, Beypazarı’nda havuç üretimi oldukça önem kazanmıştır.
Sebze Nedir? Çeşitleri Hakkında Bilgi
Sebze; Türlere göre, yaprakları, kökleri, yumruları, hatta meyveleri, genellikle pişirilerek yenen bitkilerin genel adıdır.
Eskiçağ’da Latin doğabilimcileri sebzeleri, kıvırcık (ya da yeşil) salata gibi yumuşak yapraklı, soğan gibi soğanlı, şalgam ve turp gibi şişkin ve etli köklü olmaları ya da, sözgelimi baklagiller gibi etli tohumlu (baklamsı) meyvelere sahip olmaları ve taze ya da kuru olarak yenmelerine göre (bakla, bezelye ve mercimek) birbirinden ayırt ederlerdi.
Sebze tanımı günümüzde yavaş yavaş değişikliğe uğradı ve toplandıktan sonra taze olarak yenen yeşil sebzelerce (sözgelimi, kıvırcık salata), toplandıktan bir süre sonra kuru halde yenen kuru sebzeler (sözgelimi, bakla, mercimek) ayırt edildi.
SEBZE ÇEŞİTLERİ
Beslenme açısından ve yalnızca bitkinin yenen bölümü göz önünde tutularak şöyle bir ayrım yapılabilir:
GERÇEK SEBZELER. Yalnızca yaprakları yenenler: Lahana,ıspanak, kuzukulağı, pırasa; tetragonia (yenizelandaıspanağı); yalnızca yaprak sapları yenenler: Pazı, kereviz, rezene, ravent; yalnızca gevrek genç sürgünleri yenenler. Kuşkonmaz, vb.; yalnızca gövdenin tabanındaki soğansı yumruları yenenler: Alabaş lahana, vb.;yalnızca gövdedeki tomurcukları yenenler: Brüksellahanası, vb.; yalnızca çiçek durumları yenenler: Enginar; karnabahar.
SALATALAR. Tek başına tadı yavan olan ve ancak tuz, yağ, sirke ve çeşitli baharat katıldıktan sonra yenen sebze çeşitleridir. Bunlar arasında hindiba, tere, brükselhindibası, kıvırcık salata, valerianella, karahindiba, marul, vb. sayılabilir.
KÖK SEBZELER. Bu tür sebzeler arasında pancar, havuç, şalgam, yaban-havucu, turp, bayırturpu, tekesakalı, iskorçina bulunur.
SOĞANLAR. Çoğu kez baharat olarak kullanılan bu sebzeler arasında sarımsak, yabanisarmısak,soğan vardır. YUMRULAR. Karabaş, tatlı patates (ignam), yerelması, vb’nden oluşur.
KURU SEBZELER. Taze ya da kurutulmuş olarak yenebilen ve uzun süre kuru halde saklanabilen sebzelerdir; bunlar temelde, besin olarak kullanılan (sözgelimi, bakla, fasulye, mercimek, bezelye, nohut, soya) baklagil to-humlarıyla temsil edilirler.
MEYVE SEBZELER. Bunlar gerçekte meyvedir ama sebze gibi tüketilirler (sözgelimi patlıcan, hıyar, kabak, balkabağı, kavun, karpuz, biber, domates).
BAHARAT OLARAK KULLANILAN ÇEŞİTLİ OTLAR. Frenkmaydanozu, maydanoz, tarhunotu, vb.
KÖKEN ÇEŞİTLİLİĞİ
Sebze olarak tüketilen bitkilerin kökenleri çok değişkendir. Kuşkonmaz, pancar, havuç, kereviz, hindiba, lahana, tere, valerianella, kuzukulağı, yabanhavucu, karahindiba, tekesakalı, iskorçina, vb’nin yurdu Avrupa’dır. Çok sayıda sebze de Batı ve Orta Asya kökenlidir (sarmısak, frenkmaydanozu, yabanisarmısak, ıspanak, bakla, marul, mercimek, şalgam, soğan, pırasa, bezelye, nohut, turp, bayırturpu, ravent); enginar, bazı hindiba çeşitleri, rezene ve maydanoz gibi çok az sayıda bazı sebzeler de Akdeniz bölgeleri kökenlidir. Bazı sebzelerin anayurduysa daha uzaktır: Sözgelimi, patlıcan, hıyar ve kornişon Hindistan kökenli, karabaş ve soya ise Çin ve Japonya kökenlidir. Tümüyle egzotik kökenli olanlarsa tetragonia,Tropikal Afrika kökenli kavun ve karpuz, yabani halde Kuzey Amerika çayırlarında yetişen yerelması ve son olarak anayurtları Orta ve Güney Amerika olan kabak, fasulye, biber patates, balkabağı, domatestir.
