Selüloz Nedir? Nerede Bulunur? Nasıl Elde Edilir? Özellikleri Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Selüloz nedir? Doğada selüloz nerede bulunur ve selüloz nasıl elde edilir? Selülozun özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.

seluloz

Kaynak: commons.wikimedia.org

Karbonhidratların polisakkaritler grubundan bir bileşiktir. Formülüne bakılacak olursa, karbon, hidrojen ve oksijenin belirli oranlarda birleşmesinden meydana gelmiştir ve bu moleküller kendi aralarında çok sayıda birleşerek büyük ip gibi uzun yüksek moleküller meydana getirmişlerdir.

Doğada saf olarak selüloz iplerine pamukta rastlanır. Ayrıca, birçok genç bitkilerin hücreleri selülozdan meydana gelmiştir. Yaşlı bitkilerde ise selüloz arasına «lignin», «kitin» gibi başka bileşikler de katılarak daha başka bir doku meydana getirmişlerdir ki buna «odun dokusu» denir. Odun dokusunda ligninle kitinden başka proteinler, sirler, reçine, yağ ve anorganik tuzlar da bulunur. Odunun %40-60’ı selülozdur.

Selüloz başlı başına bir endüstri kolu yaratmıştır. Bu endüstrinin ham maddesi odun, hasır, saman, birçok (lifli) bitkiler ve pamuktur.

Selüloz

Selüloz Nasıl Elde Edilir?

Pamuk sâf selüloz olduğu için pamuk elde etmek aynı zamanda selüloz elde etmek demektir. Pamuk belirli yerlerde yetişen bir bitki olduğu, yetişmesi için de bazı şartlar gerektiği için pamuktan elde edilen selüloz dünyada kullanılan miktarı karşılayamaz; pamuk selülozu yalnız dokumacılıkta kullanılır. Selülozun, daha ucuz, daha bol bir ham maddesi olan odun, saman, çeşitli bitkilerden elde edilmesi özel usullerle bir fabrika çalışmasını gerektirir.

Advertisement

Odundan selüloz yapılmasında uygulanmakta olan bütün usuller, odun dokusu içinde bulunan selülozla daha başka yabancı maddelerin birbirlerinden ayrılması esasına dayanır. Bu işlem için önce odunun kabukları soyulur, parçalanır, kıyılır. Tozlarından ayırmak için yıkanır. Saman da aynı işleme tutularak kıyılır, yıkanır. Sonra, yıkanmış kısımlar pişirme kazanlarına doldurularak ısıtılırken içlerindeki yabancı maddeleri çözecek sıvılar katılır. Bu sıvılar ya sodyum hidroksit, ya da kalsiyum bisülfit çözeltileridir. Bu çözeltilerden biriyle ıslatılan odun, saman parçalarının selülozundaki yabancı bileşikler çözünür, selülozdan ayrılır. Süzülen, yıkanan kütle kullanılan çözeltinin derecesine göre değişik saflıktadır. Kullanılacak yere göre gereken saflıkta elde edilen bu kütleler ağartıcı sıvılarla ağartılır (Bu sıvılar hipoklorit, kireçkaymağı, klor gazı olabilir). Selüloz tamamen kurutulmadan kullanılacağı yere verilir.

Selülozun kullanıldığı yerler kâğıt, suni ipek, patlayıcı maddeler, plâstik maddeler endüstrileridir.

Nerede Bulunur? Özellikleri

SELÜLOZ, bitkilerin destek dokularının bileşeni ve bunların hücre çeperlerinin temel maddesi olan poliozit şekerdir.  Lifli bir yapısı vardır. Bu liflerden her biri birbirleriyle az çok düzgün biçimde birleşmiş telciklerden, bunlar da çok sayıda ki, çizgisel molekülden oluşur. Bu telciklerin birleşmesiyle oluşan, selülozun görüntüsü, bitkiye, olgunluğa ve bulunduğu organa göre değişir. Saf selüloz, beyaz renkte, kokusuz, tatsız ve yoğunluğu 1.55 gr/cm3 olan bir maddedir. Bununla birlikte alışılmış selülozlar yalnızca karışım durumunda bulunur ve genellikle yün, kenevir, bambu, rami vb’deki gibi selülozlar ve pektoz ortaklığı bulunan pektoselülozlar, odun lifleri, hintkeneviri, tahıl samanı vb’deki gibi selülozlar ve odunözü ortaklığı bulunan linyoselülozlar, bileşimlerinde mantardaki gibi yağlı maddeler ya da reçineli ürünler bulunmasıyla nitelenen adiposelülozlar ve kütoselülozlar biçiminde sınıflandırılır.

1820’den sonra özellikle Gay-Lussac ve Payen tarafından incelenen selüloz, endüstrinin temel hammaddeleri arasında yer aldı. Özellikle kumaş, kâğıt, patlayıcı maddeler, plastik endüstrisinde ve fotoğrafçılıkta vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Sözgelimi, selülozun alkali çözeltileri girdiği tepkimeler sonucunda elde edilen alkaliselüloz, suyla yıkandığında merserize selülozu verir. Bu özelliğinden pamuğun merserizelenmesine yararlanılır. Alkaliselüloz karbonsülfürle yoğunlaşarak viskoz denilen yapay ipeğin üretilmesinde kullanılan alkali ksantojenat elde edilir. Uzun süre sülfirikasit etkisinde tutulan selüloz, önce destrin sonra glikoz durumunda hidrolize uğrar. Sülfürikasidin kâğıt üzerindeki kısa süreli etkisi bir büzülmeye ve bitkisel parşömen (sülfürlenmiş kâğıt) oluşumuna neden olur. Nitrik asit aralarında bir mononitroselüloz, dinitroselüloz ve trinitroselüloz bulunan nitroselülozları (pamuk barutu) verir.

Patlayıcı madde kimyasında çok önemli bir yere sahip olan bu madde, kolodyum ve selüloit üretiminde kullanılır. Astetik anhidritle hidroksit kümelerinin esterleşmesinden selüloz asetatlar elde edilir. Bunlar asetatlı ipek ve rodoit gibi bazı saydam plastiklerin üretiminde hammadde olarak kullanılır. Pamuğun tanelenmesi sırasında toplanan kısa lifler, kimsayal odun hamuru, eski kağıt parçaları, talaş mantar vb endüstride kullanılan selülozun başlıca elde edilme kaynaklandır. Selüloz üretiminde dünyada baş sırayı ABD alır, onu, Kanada, İsveç, Finlandiya ve Japonya izler.

Advertisement


Leave A Reply