Ünlü Türk ansiklopedi ve sözlük yazarı olan Şemseddin Sami hayatı ve eserleri ile ilgili bilgiler. Şemseddin Sami kimdir?
ŞEMSEDDİN SAMİ (1850 – 1905), sözlük ve ansiklopedi alanlarındaki eserleriyle tanınmış bir Türk yazarıdır. Soyu Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar uzanan, tanınmış bir ailenin oğludur. Yanya’nın Fraşeri kasabasında doğdu. Babası, bulunduğu bölgenin tımarbeyi Halit Bey’dir.
Şemseddin Sami ilk öğrenimini özel olarak gördü, orta öğrenimini Rum gimnasyumlarında yaptı; bu okullarda Fransızca, İtalyanca, Eski Yunanca öğrendi. Bir yandan da medreselerde okumuş, Arapça, Farsça öğrenmişti. 1872’de İstanbul’a gelerek basın hayatına girdi. Türkçeden başka 8 dil daha bildiğinden, bir yandan da Matbuat Kalemi’nin çeviri işleriyle uğraşıyordu.
Bir süre sonra «Sabah» gazetesini kurduysa da çok geçmeden, 1874’te, Trablusgarb’a sürgün edildi. Çeşitli yerlerde dolaştıktan sonra 1878’te İstanbul’a döndü. 1880’de Sarayda kurulmuş olan «Teftiş-i Askerî Komisyonu» kâtipliğine tâyin olundu. Sonradan başkâtipliğine yükseldiği bu komisyondaki görevi ömrünün sonuna kadar sürmüştür. II. Abdülhamit, Şemseddin Sami’ den çok çekinirdi. Bundan dolayı, son yıllarında onu Erenköyü’ndeki evinde daima göz hapsinde tutturmuş, çok zaman bu evden dışarı çıkmasına bile izin vermemiştir. Şemseddin Sami, evindeki bu mahpus hayatını, geceli gündüzlü çalışarak, eser vermekle geçirmiştir.
Türk yazarları arasında en çok eser vücuda getirenlerden biri olan Şemseddin Sami, ilk gençlik yıllarında tiyatro eserleri, roman da yazmışsa da onun milli kültürümüze en değerli hizmeti yabancı dillerden yaptığı çeviriler, dil çalışmaları, memlekette Türklük şuurunun uyanması yolunda harcadığı gayretler, ansiklopedik eserleri, bugün bile değerini kaybetmeyen Türkçe – Fransızca, Fransızca – Türkçe büyük sözlükleridir. 50’yi aşan eserleri arasında başlıcaları şunlardır:
«Kamus-u Türkî». — İki büyük ciltlik Türkçe sözlük. Yazar, eserinin önsözünde Türkçe’nin zenginliğini, yeterliğini gösterir, dilimizin geliştirilmesi, özleştirilmesi yollarını inceler. Bu sözlük, Türkçe’nin en sağlam, en güvenilir sözlüklerinden biri olmak yetkisini hala korumaktadır.
«Kamus-u Fransevî». — Türkçe’den Fransızca’ya, Fransızca’dan Türkçe’ye iki büyük ciltten meydana gelmiş olan bu sözlük, Türk aydınlarına, dil öğrenenlere yarını yüzyıldan fazladır hizmet etmektedir.
«Kamus-ül Âlâm». — Bu 6 ciltlik eser, bir kurul tarafından değil, tek bir kişi tarafından düzenlenmiş büyük bir ansiklopedidir. Hemen bütün dünyayı içine alan tarihe, coğrafyaya, kişilere ait özel adları kısa maddeler halinde özetler. En büyük önemi, Türkiye’de bu alanda meydana getirilen ilk eser olmasıdır.
«Besa», «Seyyid Yahya», «Gâve» adında üç tiyatro eseri, «Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat» adlı bir romanı bulunan Şemseddin Sami’nin hizmetlerinden biri de Batı edebiyatından yaptığı çevirilerdir. «Sefiller»le «Robinson Crusoe»nun Türkçe’ye ilk aktarılışını o yapmıştır. Halk için, halka faydalı olmak için çalışan, eserlerinde zamanının mümkün kıldığı en duru Türkçeyi kullanan Şemseddin Sami, edebiyatımızın, basınımızın unutulmayacak kişilerinden biridir.
