Sened-i İttifak’ın önemi ve maddeleri nelerdir? Sened-i İttifak’ın ayanlar üzerindeki etkileri, hakkında bilgi.
Sened-i İttifak Önemi (1808)
II. Mahmut ile ayanlar arasında imzalanmıştır.
Osmanlı Devleti’nde Anadolu ve Rumeli topraklarında halk içinde saygınlık kazanmış ailelerin liderlerine ayan denilirdi. II. Mahmut dönemine kadar ayanların her hangi bir ayrıcalıkları veya siyasi yetkileri yoktu. Osmanlı Devleti’nde yönetim ile şehir halkı arasında ilişkiler ayanlar aracılığıyla kurulurdu.
Ayanlar şehrin en nüfuzlu ve zengin kişileriydi. Bunların bazıları özellikle XVII. yüzyıldan itibaren merkezi otoritenin bozulması nedeniyle yerel yönetimlerde etkinliklerini artırmışlardı.
Ayanların etkinliklerinin artmasına neden olan gelişmeler şunlardır:
✓ XVII. yüzyılda kendilerine tımar toprağı verilen bazı devlet memurlarının, tımar topraklarına gitmeyip, kendi yerlerine ayanları görevlendirmeleri zamanla ayanların bölgedeki etkinlikleri daha da artmıştır.
✓ Ayanların bir kısmını da, kendilerine verilen görevini kötüye kullanarak haksız bir şekilde yükselen yerel memurlar ve bölgede görev yapmış kapıkullarından oluşturuyordu.
✓ Anadolu’da XVII. yüzyılda çıkan Celali isyanları, tımar sahiplerinin etkilerini azaltırken, bu boşluk ayanlar tarafından doldurulmaya başlanmıştır.
✓ XVII. yüzyılda Tımar topraklarının yerini itizam topraklarının alması, ayanların güçlenmesine zemin hazırladı. Bu yüzyılda iltizam sisteminden malikane sistemine geçildi. Bunun sonucunda taşradaki üst düzey yöneticiler, kendilerine verilen malikanelere gitmeyerek kendi yerlerine ayanları vekil tayin ettiler. Bu durum ayanların hen zenginleşmesinde, hem de bölgedeki nüfuzlarının artmasında etkili oldu.
✓ XVIII. yüzyılda merkezi otoritenin zayıflaması üzerine devlet, ayanlarla işbirliğini artırdı. Bu dönemde ayanlar halk tarafından seçilmeye başlandı. Ayanlara padişah tarafından berat gönderilmesi de ayanların otoritelerini artırmıştı.
Osmanlı Devleti’nde en tanınmış ayanlar; Karaosmanoğulları, Çapanoğulları, Tekeoğulları, Caniklizade ve Tepedelenli Ali Paşa‘dır.
