Sıfatlar Konu Anlatımı (6. Sınıf)

3
Advertisement

6. sınıflar için sıfatlar konusunun örneklerle açıklaması, anlatımı. Sıfat çeşitleri, özellikleri, örnekler açıklaması, anlatımı

SIFAT
(ÖN AD)

Sıfatlar varlıkları niteleyen ya da belirten sözcüklerdir: • Jyi insan, hangi insan, şu insan… gibi

Sıfatlar kesinlikle bir adı ya da ad soylu sözcükleri niteler, belirtir. Eylemi, eylemsiyi nitelerse, belirtirse, belirteç (zarf) olur; önüne geldiği adın yerine kullanılırsa adlaşır ya da adıllaşır. Bir isim birden fazla sıfatla nitelenebilir veya belirtilebilir.

Uzun ince bir yol

Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir veya belirtebilir.

Advertisement

Yanan ellerine ve ayaklarına krem sürmüş.

Yeni elbise ve ayakkabı almış.

Örnekler:

Kötü insanın kendisine de zararı dokunur. (Sıfat)

Kötü davranıyor. (Belirteç)

Kötü nereye gitse kötüdür. (İkisi de adlaşmış sıfat)

Advertisement

Biraz tuz katalım. (Sıfat)

Birazını ayıralım. (Adıl)

UYARI

* Cümlede sıfatla isim yer değiştirebilir.

Elleri (Ad) vardı, yumuk yumuk (Sıfat)

* Sıfatlar çekim eki almaz, alırsa adlaşır. Adılların çoğul yapılabileceği, sıfatların çoğul yapılamayacağı unutulmamalıdır.

Genç-ler-e güvenin. Eski-ye rağbet olsa…(Adlaşmış Sıfat)

Güzel-im gömlek ne hale gelmiş?” ve “Can-ım arkadaşımı üzer miyim hiç?” cümlelerinde sıfatlar iyelik eki almıştır. Bu kullanılışlar kural dışı örneklerdir; istisnalardır.

SIFATLARIN ÇEŞİTLERİ

Sıfatlar, “Niteleme Sıfatları” ve “Belirtme Sıfatları” olmak üzere iki başlık altında incelenir.

I. NİTELEME SIFATLARI

Advertisement

Adın rengini, biçimini, durumunu dile getiren sözcüklerdir. Genellikle, ada yöneltilen “Nasıl?” sorusuna yanıt olurlar.

sivri uç (biçim), kötü hava (durum), mavi perde (renk), dürüst insan (nitelik)…

Unvan Sıfatları

Özel adlarla birlikte kullanılırlar; onlardan hem önce hem sonra gelebilirler ve özel adlarla ilgili “meslek, rütbe, saygı, toplumsal konum” anlatırlar.

Niteleme sıfatı olarak kabul edilen unvan sıfatları, büyük harfle başlatılarak yazılırlar:

• Kiziroğlu Mustafa Bey, Kör Ali, Gazi Osman Paşa…

II. BELİRTME SIFATLARI

Varlıklar önüne gelerek onları işaret, sayı, belirsizlik, soru yönüyle belirten sıfatlardır.

1. İşaret Sıfatları: Varlıkların yerlerini işaret ederek gösterirler.

Bu yol meydana çıkar mı?

Şu sokağı geçince sağa dönün.

Advertisement

O arsa iki yıldır boştu.

UYARI;

İşaret ön adları çekim eki alınca işaret adılı olur.

Bu kitaplara kaç lira verdin? (işaret ön adı)
Bunlara kaç lira verdin? (işaret adılı)

2. Belgisiz Sıfatlar: Önüne geldikleri adı tam olarak değil de belli belirsiz belirtirler:

Tüm sorunlar çözümlendi.
Herhangi bir işi yokmuş.
Birkaç gün ortada görünmedi.
• Sen de bir şey söyle! (“Bir”, “herhangi bir” anlamındaysa belgisiz sıfattır.)
Hiçbir duygu sevgi kadar güçlü değildir.
Kimi kitaplar, birçok iş, pek çok eksik, birtakım nedenler, başka ülkeler, falan kişi, biraz kaygı, bazı akşamlar…

UYARI;

Belgisiz ön adlar çekim eki alınca belgisiz adıla dönüşür.
Bazı öğrenciler gelmedi. (Belgisiz ön ad)
Bazıları gelmedi. (Belgisiz adıl)

UYARI;

“Bir” sözcüğü “tek” anlamı verdiğinde asıl sayı ön adı; “herhangi bir” anlamı verdiğinde belgisiz ön ad olur.

Onu sadece bir gün gördüm.
tek => asıl sayı sıfatı

Advertisement

Size bir gün gelirim.
herhangi bir => belgisiz sıfat

3. Soru Sıfatları: Önüne geldikleri varlıkların durumunu, sayısını, yerini… soru yoluyla belirtirler. Böyle cümlelerde yanıt sıfat olur.

Nasıl insan bunlar?
Kaçıncı katta oturuyorlar?
Sınavda hangi soru zordu?
İçerde kaç kişi vardı?
Neredeki han boşaltılmış?
Babası ne iş yapıyormuş?

UYARI,
Soru ön adlarının ek almış biçimi soru adılıdır.

Hangi kalem senin ?(Soru ön adı) Hangisi senin ? (Soru adılı)
Kaç öğrenci geldi?(Soru ön adı) Kaçı geldi? (Soru adılı)
Ne gün istiyorsun ?(Soru ön adı) Neyi istiyorsun ? (Soru adılı)

4. Sayı Sıfatları: Varlıkları sayı yoluyla belirtirler. Dört gruba ayrılır:

a) Asıl sayı sıfatları: Varlıkların sayılarını tam olarak belirtir:

• 70 yıl, on iki sayfa, 154(yüz elli dört) gün…(Bankacılık ve muhasebe işlemleri dışında her sayı sözcüğü ayrı yazılır.)

b) Sıra Sayı Sıfatları: Varlıkların sıralarını belirtir. Sıfatlara “-ıncı,-inci” ekinin getirilmesiyle yapılır:

• 17. sayfa, on yedinci sayfa, 17’nci sayfa 18’inci yıl, sonuncu atlet, Hk ders, ortanca gelin…

c) Üleştirme Sayı Sıfatları: Varlıklarla ilgili paylaşma oranlarını belirtir. Sıfatlara “-er/-ar” ekinin getirilmesiyle yapılır:

Advertisement

• yüzer dekar, on beşer sayfa, on yedişer gün, kırkar soru, ellişer lira…

d) Kesir sayı sıfatları: Varlıkların kesir türünden sayılarını belirtir:

• 1/3 hisse, çeyrek saat, yarım ekmek, …(“yarım film”, “yarım roman” sıfat tamlamalarında “yarımlar belgisiz sıfattır.)

KÜÇÜLTME SIFATLARI

Kimi niteleme ve sayı sıfatlarının anlamları, zayıflatılırsa (küçültülürse) küçültme sıfatları oluşur. Küçültme anlamı sıfatlara “-ce, -cek, -cik, -imsi, -imtrak” ekleri getirilerek yapılır:

***-ce eki
büyükçe ev (yakınlık)
irice çocuk (yakınlık)

***-cek eki
büyükçek karpuz (yakınlık)
büyücek bina (yakınlık)

***-cik eki
iki tanecik gol (küçümseme)
azıcık yemek (aşırılık)
minicik kedi (acıma)

***-imsi eki
tatlımsı nar (yakınlık)
sarımsı beniz (yakınlık)
ekşimsi erik (yakınlık)

***-(i) mtrak eki
ekşimtrak yoğurt (yakınlık)
yeşilimtrak kazak (yakınlık)

SIFATLARDA PEKİŞTİRME

Advertisement

Sıfatların anlamları çeşitli biçimlerde pekiştirilebilir:

1. Sıfatın birinci ünlüsünün sonuna kadar olan bölümü alınır; buna “m,p,r,s” ünsüzlerinden uyanı getirilir ve bu parça sıfatın önüne eklenir:

***uzun boy – upuzun boy
***yuvarlak taş – yusyuvarlak taş
***sapasağlam araba,
***gepegenç insanlar,
***çırılçıplak dağlar,
***yapayalnız kadın,
***sırılsıklam giysi,
***temiz oda – tertemiz oda
***yeşil göz – yemyeşil göz

2. İkileme yoluyla da sıfatların anlamları pekiştirilebilir:

*** Tane tane benleri var yüzünde, (iki yalın adla)

***Taze taze yumurtalar yedik, (iki sıfatla)

3. Niteleme sıfatlarının arasında “mi” soru edatının getirilmesiyle oluşur.

***Kirli mi kirli bir arabası vardı

***Başarılı mı başarılı bir kızdı.

SIFATLARDA DERECELENDİRME

Sıfatlardan önce gelen belirteçler onları derecelendirebilir:

Advertisement

a) Eşitlik derecesi (“gibi-kadar’la): Yumruk kadar taş, buz gibi hava…

b) Üstünlük derecesi (“-den daha, daha’ile ): baldan tatlı kavun, bundan iyi iş, daha mutlu insan…

c) En üstünlük derecesi (“en” ile): en kısa yol, en değerli armağan…

d) Aşırılık derecesi (pek, çok, fazla, gayet, pek çok, gayet fazla gibi sözcük ve sözcük öbekleriyle):

pek ince kumaş, gayet güzel film…

SIFATLARIN YAPISI

“Basit – türemiş – bileşik ” yapılı olmak üzere sıfatların yapısı üç başlık altında incelenir:

1. Basit yapılı sıfatlar: Yapım ekleri almamış, başka köklerle bileşmemiştir: yeni giysi, güzel resim, boş oda, eski yasalar…

2. Türemiş sıfatlar: Sıfat türeten yapım ekleri ile eylemlerden ya da ad soylu sözcüklerden türemiştir.

A) Eylemlerden türeyen kimi sıfatlar: -ık açık kapı, soluk renk…

-i: dolu sürahi, şaşı göz…

Advertisement

-ıcı: kırıcı söz, akıcı anlatım…

-men: göçmen kuş…

-gın (-kın): dalgın çocuk, şaşkın kimse…

B) Ad soylu sözcüklerden türeyen kimi sıfatlar:

-li: tozlu yol… -sız: tarafsız hakem…

-lik: kışlık odun… -cı; paracı adam…

3. Bileşik Sıfatlar: Birden çok kökten oluşur. İki başlık altında incelenir:

A) Anlamca kaynaşmış bileşik sıfatlar:

Bitişik yazılır. Çeşitli biçimlerde oluşmuştur.

a) İki yalın adın bileşmesiyle: paragöz adam…

b) İki sıfatın bileşmesiyle: birkaç kişi…

Advertisement

c) Sıfat tamlamasının bileşmesiyle: açıkgöz çocuk…

d) Belirtisiz ad tamlamasının bileşmesiyle: kavuniçi manto…

e) Ad ile eylemin bileşmesiyle: külyutmaz adam…

f) İki eylemin bileşmesiyle: uyurgezer çocuk…

g) Yansıma ile eylemin bileşmesiyle: çıtkırıldım kız…

B) Kurallı bileşik sıfatlar:

Birden çok sözcükten oluşur, sözcükleri ayrı yazılır.

a) Sıfat tamlamalarından oluşanlar: bir dilim ekmek, üç gün-lük yol, bol paça-lı pantalon, beş pa-ra-sız adam…

“paça-sı bol pantalon” örneğinde adla sıfat yer değiştirmiş, ada iyelik eki gelmiştir.

b) Ad tamlamalarından oluşanlar: bal rengi araba, saman sarısı saç, karanfil koku(su)-lu oda, tel kafes-li pencere, güzeller güzeli annem…

c) İkilemelerden oluşanlar: sepet sepet yumurta, iri iri cevizler, kirli mi kirli gömlek, sazlı sözlü düğün, parasız pulsuz adam, iyi kötü iş, yanlış manlış söz, tıngır mıngır araba, eğri büğrü yol…

Advertisement

d) Tümlenmiş olanlar: Böyle söz öbeği durumundaki bileşik sıfatlarda sıfatların anlamı, adın beş durumundan birindeki sözcük ya da sözcük öbeklerince tümlenir: yol yordam bilen adam, kafasını yoran öğretmen, evine dönen kimse, yolda karşılaşan arkadaşlar, köprüden geçen gelin…


3 yorum

Reply To ahmet Cancel Reply