Sınav stresinin vücudumuz ve beynimiz üzerindeki etkileri nelerdir, beynimiz nasıl tepki verir? Sınav stresi zararlı mıdır, hiç yararı yok mudur?
Sınav Stresine Beynin Tepkileri
Bütün hafta çalıştınız, konuyu avcunuzun içi gibi biliyorsunuz, ancak sınav odasına girdiğinizde kalbiniz hala çarpıyor ve kağıda baktığınız anda zihniniz boşa çıkıyor. Eğer bu başınıza geldiyse, kesinlikle yalnız değilsiniz. Kanada’da yapılan yeni bir IPSOS araştırması, üniversite öğrencilerinin yüzde 40’ının çoğunlukla sınavlar etrafında yoğunlaşan “yüksek stres” yaşadıklarını ve katılımcıların yüzde sıfırının hiç streslerinin olmadığını buldu.
Stres neredeyse hepimizi etkiliyor. Sınav stresinin üstesinden gelmek mümkün olsa da, bu arada sizi etkilemeyeceği anlamına gelmez. Ancak, sınav stresiyle boğuşurken beyninizde ve vücudunuzda neler olduğunu biliyorsanız, testlerinizde iyi yapmak için sinirlerinizin üstesinden gelmek daha kolay olabilir.
Stres Hormonlarınızla Başlar
Özellikle rahatsız edici olsa da, stres aslında önemli bir evrimsel işleve sahiptir: vücudunuzu tehditlere yanıt vermeye, uyanıklığınızı arttırmaya, kalp atış hızınızı yükseltmeye ve kan şekerinizi yükseltmeye hazırlar, böylece hücreleriniz ve dokularınız hızlı enerjiye erişebilir. Örneğin, yanan bir binadan kaçmanız gerekiyorsa bu yanıt harikadır, ancak oturmanız ve testinize odaklanmanız gerektiğinde çok da hoş olmaz.
Fizyolojik stres tepkisi beyninizde hipotalamusunuzda arginin-vassopressin (AVP) ve kortikotropin salgılatıcı hormonun (CRH) salınması ile başlar. CRH, hipofiz bezinize nihayetinde vücudun ana stres hormonu olan kortizol salınımını tetikleyen kimyasal bir mesaj gönderir. Birlikte, kortizol ve vassopressin vücudunuzun stres tepkisini uyarır: kan basıncınızı, kalp atış hızınızı ve kan şekerinizi arttırır ve sonuçta “kaç veya savaş” tepkinizi aktive eder.
Bilişiniz Üzerindeki Etkileri
Bilişsel işlev söz konusu olduğunda “fizyolojik stres” negatif gibi görünse de, gerçek daha karmaşıktır. Aşırı yüksek stres seviyelerinin – örneğin ciddi sınav kaygısının – bilişinizi etkileyebileceği ve hem hafızanızı hem de bir görevi tamamlama yeteneğinizi olumsuz etkileyebileceği doğrudur. Zamanla, kronik olarak yüksek stres seviyeleri de yeni anılar oluşturma yeteneğinizi bozabilir, bu nedenle tüm dönem boyunca yüksek stres seviyeleri final sınavı performansınızı daha sonra etkileyebilir. Ancak hafif stres aslında bilişsel işlevselliği artırabilir, stresin de bazı faydaları olduğunu düşündürür.
Bu farkın bir kısmı strese karşı tutumunuza bağlıdır. 2017’de “Anksiyete, Stres ve Başa Çıkma” da yayınlanan araştırmalar, stresin performansları üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu hisseden insanların aslında performanslarını düşürmesi gereken yüksek stres seviyelerinde bile bilişsel işlevlerde bir artış yaşadıklarını ortaya koydu. Stresin zayıflatıcı olduğunu düşünenlerin performanslarında ise bir düşüş görüldü.
Sınav Stresini Aşma
Stresin olumsuz etkilerinin kafanızda olduğunu söyleyecek kadar ileri gitmesek de, stresin olumlu etkilerine odaklanmaya yardımcı olabilir. Kendinizi çalışmaya “yönlendirmek” için stres kullanmak, zihninizin odaklanmasına yardımcı olabilir ve stres tepkinizden uyanıklıkta geçici bir artış sağlamak beyninize geçici bir destek verebilir.
Bununla birlikte, bir sınav sırasında kendinizi sakinleştirmenin ve stresinizi yönetilebilir bir seviyede tutmanın birçok yolu vardır, böylece başarılı olabilirsiniz. Tüm sınavı okuyun ve önce bildiğiniz soruları ezbere cevaplamaya başlayın. Çalıştığınız tüm materyalleri unutmadığınızdan emin olabilirsiniz ve sonraki sorulardaki ayrıntılar sınavın başka yerlerindeki cevaplara işaret edebilir. Sınavdan önce hızlı bir yürüyüş yapmak veya yoga yapmak da zihninize rahatlama şansı verir, bu da kendinizi daha rahat hissetmenize yardımcı olabilir. Sınavdan önceki gece iyi uyumak beyninize dinlenme ve onarım yapma şansı verir, böylece ertesi gün dinlenmiş olursunuz.
Sınav stresiniz gerçekten kontrolden çıkmışsa, bir psikolojik danışmandan yardım almayı düşünün. Klinik kaygılarınız veya sınava girme yeteneğinizi etkileyen başka bir zihinsel sağlık sorununuz varsa, tedavi görmeyi kesinlikle ihmal etmeyin.
