Sıtma hastalığı (malaria) sivrisineklerden nasıl bulaşır, nasıl yayılır? Sıtmanın başka bulaşma yolları var mıdır, nelerdir, hakkında bilgi.
Sıtma Nasıl Bulaşır?
Sıtma binlerce yıldan beri insanlığı rahatsız etmiştir. Ronald Ross’un ispatından önce, bu korkunç hastalık, öfkeli tanrılar, kötü ruhlar veya büyücülerin kara büyüsü gibi doğaüstü etkilere bağlanıyordu. Daha sonra, sıtmanın su giriş alanlarının yakınında daha sık meydana geldiği gözlemlenince, hastalık bataklıklara ve atık sulara bağlanmıştır. Fransız ordusunun bir cerrahı olan Laveran, 6 Kasım 1880’de sıtmaya maruz kalan bir hastanın kanındaki parazitleri gösterirken, Hint Tıbbi Servisi’nde bir İngiliz subayı olan Ronald Ross 20 Ağustos 1897’de sıtmanın bulaşmasının sivrisineklerden kaynaklandığını çözdü.
Kaynak : Bilinmiyor
Sıtmanın yayılma şekli, dişi Anopheles sivrisineklerinin ısırıklarıdır. 480’den fazla Anopheles türünün yalnızca 50 türü sıtma iletir, her kıta kendi sivrisineklerine sahiptir. Omurgalı bir konakçıdan alınan kan, dişi sivrisineklerin yumurtalarını beslemeleri için esastır. Sivrisinekler, görsel, termal ve koku alma uyaranlarını arayarak konakçılarını bulurlar. Karbon dioksit, laktik asit, cilt sıcaklığı ve nem sivrisinekler için çekicidir. Bu uyaranların gücüne bağlı olarak, farklı kişilerin çekiciliği değişkenlik gösterir. Bir sivrisinek enfekte olmuş bir kişiyi ısırdığında kanla birlikte parazitin cinsel formları olan gametositleri emer. Bu gametositler, sivrisinek bağırsağını ve daha sonra gelişen sporozoitler ise sivrisineğinin tükürük bezlerini doldurur. Dişi sivrisinek kanını emmek için başka bir adamı ısırdığında, sporozoitler taze kurbanın kan akışına aşılanır, böylece enfeksiyon yayılır.
Hastalığın Evrimi
Sivrisineğin sokmasından sonraki kuluçka dönemi yaklaşık on beş gün sürer. Bundan sonra ilk bulaşma sıtması başlar. Bu, hızlı biçimlerinde fark edilmeksizin geçebilir ya da tifo ateşini düşündürecek biçimde ateşle birlikte giden mide ağrısı görünümünde ortaya çıkabilir. Dalak büyümesi, gitgide belirginleşen kansızlık (anemi) ve 1 ile 3 saat süren, titremeyle birlikte gelip, bol terlemeyle biten ateşli nöbetler, sıtma nöbetlerinin en belirgin özellikleridir. Nöbet her iki günde bir yinelerse, bu üç gün ateşidir (1. ve 3. günlerde ateş), etkeni de Plasmodium vivax ya da Plasmodium falciparum’ dur. Her üç günde bir yineleyen ateşli nöbete de dört gün ateşi (1. ve 4. günlerde ateş) denir; bunun da etkeni Plasmadium malariae’dir.
Kaynak: pixabay.com
Diğer bulaşma şekilleri
1. Hamile anneden bebeğe geçen sıtma (Konjenital sıtma): Parazitlenmiş kırmızı hücrelerin enfekte olmuş anneden çocuğa ya transplasental olarak veya doğum sırasında aktarılması yenidoğanda oluşan sıtma, konjenital sıtma olarak adlandırılabilir. Konjenital sıtma nadirdir. Konjenital sıtma ilk gebelikte daha sık görülür.
2. Transfüzyon Sıtma: Sıtma, enfekte donörlerden kan transfüzyonu (nakli) ile bulaşabilir. İlk olarak 1911’de bildirilen transfüzyon sıtma, günümüzde en yaygın transfüzyon bulaşan enfeksiyonlardan biridir.
Bir sıtma enfeksiyonunun ardından birey, sıtma enfeksiyonu durumunda haftalar veya aylarca hatta yıllarca enfektif kalabilir. Bu nedenle, sıtmadan muzdarip olanlar, tedavi olduktan sonra en az 3 yıl boyunca kan vermemelidir ve kanıtlanmış sıtma taşıyıcısı asla kan vermemelidir.
Bağışlanan kan örneklerinde sıtma enfeksiyonunu tanımlamak zordur. Transfüzyonla bulaşan sıtmaya karışan çoğu donör, ağırlıklı olarak çok düşük parazit yükleriyle yarı bağışıklık kazanır ve bulaşıcı dozun bir kan biriminde 1 ila 10 parazit olduğu tahmin edilir.
3. İğne yaralanması: İğne yaralanmaları nedeniyle yanlışlıkla sağlık çalışanları arasında (bazıları ölümcül olsa da) ya da uyuşturucu bağımlıları arasında iğne paylaşımına bağlı sıtma geçişi vakaları da bildirilmiştir.
