Sıtma nasıl bir hastalıktır? Sıtma hastalığının nedenleri, belirtileri ve tedavisi hakkında bilgi.
Sıtma; plazmodyum adı verilen tek hücreli bazı asalakların insanın karaciğer parankim hücreleriyle kanda alyuvarlar içinde parazitlenmesiyle oluşan ve aralıklı ateş yükselmesi, titreme, terleme, kansızlık, karaciğer ve dalak büyümesi gibi belirti ve bulguları olan bulaşıcı hastalıktır.
Sıtma Sineği (Kaynak : Bilinmiyor)
Nedenleri:
Sıtma hastalığının bulaşmasında taşıyıcılık görevini anofel adlı sivrisineğin dişileri yapar. Dişi anofel önce sıtma hastası insanların kanını emer, sonra da sağlıklı insanların kanını emerken, sıtma etkenini de bulaştırır. Sıtma hastalığını oluşturan plazmodyumu hastadan emdiği kanla alan sivrisinek, etkenin kendi vücudunda çoğalması için konaklık yapar. Plazmodyumlar çoğaldıktan sonra sivrisineğin kanma geçerler. Sivrisineğin kan emme yoluyla bulaştırdığı sıtma etkeni, insanın önce karaciğer parankim hücrelerinde çoğalır. Daha sonra karaciğerden kana geçip alyuvarların içine girer ve burada da çoğalmalarını sürdürürler. Bir süre sonra alyuvarları patlatıp yeniden kana karışırlar. Kanda yeniden başka alyuvarlara girerek çoğalmalarını sürdürürler. Her plazmodyum türü için belli olan çoğalma süresinden sonra içinde çoğaldıkları alyuvarları patlatıp kana karışırlar. Bu çoğalma süresi 48-72 saat arasında değişir.
Belirtileri:
Plazmodyumun belirli aralıklarla alyuvarları patlatmalarından sonra sıtma nöbeti adı verilen belirtiler ortaya çıkar. Başlangıçta alyuvarların patlamaları düzensiz olduğu için sıtma nöbetleri de düzensizdir. Sıtma nöbetlerinin belirgin belirtileri titreme, ateş ve terlemedir. Titreme, sırasında hasta şiddetli bir üşüme duygusu içindedir.
Kaynak: pixabay.com
Daha sonra bulantı, kusma, baş ağrısı ve sık sık idrara çıkma belirtileri ortaya çıkar. Hastanın yüzü soluk, nabzı hızlı, derisi hafif mordur. Titreme genellikle 15-60 dakika kadar sürer. Titremenin sonunda ateş yavaş yavaş yükselmeye başlar, ardından hasta sıtma nöbeti adı verilen döneme girer. Ateş 40-41°C’a kadar yükselir. Ateşin yanı sıra bulantı, kusma, baş, göz ve dalak ağrısı ortaya çıkar. Solunum zorlaşır. Hastanın derisi kuru, yüzü kızarmıştır. Bazı hastalarda bilinç kaybı ve sayıklama görülebilir. 2-4 saat arasında süren ateş dönemi şiddetli bir terlemeyle son bulur. Terleme sırasında ateş düşer. Ateş nöbeti sona erdikten sonra halsizliğin dışında herhangi bir yakınma görülmez. Sıtma nöbetinin tümü 6-12 saat kadar sürer. Nöbetler ilerledikçe hastada kansızlık gelişir. Tedavi görmeyen hastalarda bağışıklığın gelişmesiyle birlikte birkaç ay sonra nöbetlerin arası açılır, şiddeti azalır. Zaman içinde nöbetler tümüyle ortadan kalkar.
Bağışıklık oluşmayan hastalarda ise sıtma nöbetleri sayıca arttıkça kansızlık da ağırlaşır. Hasta çok fazla kilo yitirir ve sonunda ölür. Çocuklarda sıtma daha ağır bir tablo oluşturur. Bedensel ve zihinsel gelişme bozulur. Bu nedenle sıtmadan ölümler çocuklarda daha fazla görülür.
Tedavisi:
Sıtmanın tanısı parmak ucu ya da kulak memesinden alman kanda etkenin görülmesiyle yapılır. Kan almadan birkaç dakika önce hastanın kanma adrenalin verilmesi, kanda sıtma etkeninin ortaya çıkma olasılığını artırır. Sıtmada ilk nöbetlerden başlayarak bağışıklık gelişir ve nöbetler birkaç hafta içinde ya da bir ay sonunda kendiliğinden ortadan kalkar. Bağışıklık genellikle hücreseldir. Yorgunluk ya da ameliyat gibi nedenler bağışıklık mekanizmasını güçsüz duruma düşürdüğünden sıtma yeniden ortaya çıkar. Yeterli bir bağışıklık oluşturamayan hastaların ilk nöbetlerinin uzun sürmesi ve ağır geçmesi ölüm tehlikesini artırır.
Kinin
Sıtmanın başlıca ilacı kinindir. Bağışıklığı olan hastalarda Klorokin adlı ilaç sıtma nöbetlerini durdurur. Aterbin de sıtma tedavisinde kullanılan bir başka ilaçtır. Bağışıklığı olmayan hastaların aynı ilaçları daha uzun süre kullanmaları gerekir. Kinine ek olarak Primetamin ve Aminoakridin türevleri verilmesi yerinde bir uygulamadır. Bu uygulamayla kitlesel tedavi yapılabilir. Sıtma tedavisi süresince yatak istirahatı, protein ve kalorice zengin ve bol sivili besinlerin alınması çok önemlidir. Sıtma hastalığına karşı alınacak en önemli etken, hastalığın taşıyıcısı olan sivrisineklere karşı yürütülecek etkin bir mücadeledir.
