Soda nedir? Soda ile ilgil olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız. Sodayı ilk kim buldu gelişimi nasıl oldu?
Evlerde, endüstride birçok işlerde kullanılan önemli bir maddedir. Evlerde, daha çok, temizlik işlerinde, suyun sertliğini gidermek, kirleri yumuşatmak için; endüstride de, yerine göre, ya-ham madde, ya da yardımcı madde olarak kullanılır.
Sodanın eski çağlardan beri kullanılmasının bir sebebi de doğada sâf, kristal halinde kolay bulunabilmesidir. Nötür bir sodyum karbonatıdır. Doğada bulunduğu yerler daha çok göller ve civarıdır. Dünyada en önemli soda gölleri Mısır’da Vadi-i Natrun’daki göllerdir. Doğu Afrika’deki Magadi Gölü de soda bakımından zengindir. Bu gölün yatağında biriken sodanın kalınlığı bazı yerlerde 200 metreyi bulur. Yurdumuzda soda bulunan göl Van Gölü’dür. Bu gölün suyunda litrede 8 gram soda bulunur. Göllerden başka, katı, kristal halde sodaya Macar Ovası’nda, Mançurya’dan Arabistan’a kadar uzanan bozkırlarda, Arjantin’de, Amerika’nın Sierra Nevada doğu yamaçlarında rastlanır.
XVIII. yüzyıl sonlarında doğal soda bazı ülkelerde dokumacılıkta, sabun yapımında yetmemeye başlayınca, Fransız Akademisi başka yöntemlerle soda yapımı için bir yarışma açmıştı. Bir sağlık subayı olan Leblanc adında biri yarışmayı kazandı. Ancak, Fransa’daki kargaşalıklar dolayısı ile Leblanc usulü ilk zamanlar gelişemedi, 1823’te İngiltere’de tuz vergileri kalkınca ilk soda fabrikasını Musprat adında biri kurdu. Bu fabrikanın kullandığı usulün bulucusu Leblanc ise 1806’da düşkünlerevinde ölmüştü.
Leblanc usulüne göre soda, tabiatta çok bulunan yemek tuzundan yapılır. Sodyum klorür, sülfürik asit etkisiyle sodyum sülfat haline getirilir, bu bileşik kömür ve kireçle eritilerek soda elde edilir. Bu çırada çıkan klorür asidi gazı, bir süre, kullanılacak yer bulunamadığından, havaya verilmek istendi. Sağlığa zararlı etkisi dolayısı ile hükümetler buna izin vermeyince, soda fabrikaları bir buhran geçirmeye başladılar. Sonra, klorür asidi gazının kireç kaymağı yapımında kullanılması üzerine bu durum düzeldi, soda fabrikaları soda yanında kireç kaymağı da yaparak daha karlı duruma geçtiler.
Sodyum yapımında Solvay usulü bulununca Leblanc usulü bırakıldı. Solvay usulü daha basit, daha ucuzdur: Katı amonyum bikarbonat, sodyum klorür çözeltisiyle karıştırılır,
Sodyum bikarbonat çöker, bunun ısıtılması ile soda elde edilir. Bu işlem sırasında meydana gelen amonyum klorür kireçle karıştırılarak gene amonyakla karbondioksit elde edilir, az bir kayıpla bu maddeler soda elde edilmesinde kullanılır.
Zamanımızda soda kullanan endüstriler arasında en önemlileri şunlardır: Sabun yapımı, dokumacılık, boyar maddeler, kimyasal maddeler, ilaçlar, kağıt, cam, emay, metalürjinin bazı kolları, fotoğraf, yağ arıtması, nişasta, kauçuk ve benzeri endüstriler.
