Sosyal statüler ve roller konusunun detaylı açıklaması ve anlatımı. Rol çatışması ne demektir? Tanımlamalar ve bilgilerin yer aldığı yazımız.
Toplumsal statü, bireyin toplum içindeki yeri, mevkii anlamına gelir ve genelde toplumca verilir. Genç, yaşlı, öğrenci, öğretmen, zengin, yoksul, özgür, köle tüm bu kavramlar birer statünün adıdır. Statüler iki kümeye ayrılır.
a) Verilmiş Statüler: Soy sop ilişkileri, din – mezhep ilişkileri, aşiret tarikat ilişkileri. Otokratik toplumlarda genellikle bu statüler egemendir. Zor değişir. Bireyin kişisel özelliklerinin pek rolü yoktur.
b) Kazanılmış Statüler: Eğitim, meslek ve bireysel yetenekler, belirleyicidir. Demokratik toplumlarda bu statüler geçerlidir. Kolay değişir. Bireyin kişisel çabası ve yetenekleri belirleyicidir.
Bireylerin yaşadıkları toplumda birden çok statüleri vardır. Örneğin bir öğretmen, okulda öğretmen, evde anne – baba, toplumda aydın, mahallede komşu, ülkede vatandaş statülerinde olabilir. Bu statülerden biri ötekilere oranla ağır basar ki buna kilit statü denilir.
Toplumsal rol, belli bir toplumsal statüdeki bireyden, toplumun beklentileri ile bireyin gerçekleştirebildiği davranışlar toplamıdır. Toplumun bireyden beklentilerine “rol beklentileri”, bireyin gerçekleştirebildiği davranışlara ise “gerçek rol” denir.
Toplumun beklentileri, bir anlamda ideal rol davranışıdır. Birey, eğer toplumun beklentilerine uygun davranışlar gösterebilirse “ideal anne – baba”, “ideal öğrenci”, “ideal öğretmen” nitelemesine konu olur.
İdeal olmanın ölçütü, toplumdan topluma değişir.
Statü ve rol, karmaşık bir toplumda birbirlerini tanımayan insanlar arasındaki ilişkileri düzenler. Örneğin bir lokantaya müşteri olarak giren birisi, kendisine belirli hizmetlerin yapılmasını bekler. Çünkü müşteri statüsü, ona bu hakkı vermektedir.
Aşağıdaki örnek statünün önemi ve niteliğini göstermesi bakımından ilginçtir:
Genç bir bayan, doktora gider. Doktor kendisini muayene ettikten sonra;
— Size iyi bir haberim var Mrs. Jones, der.
Kadın:
— Ben Mrs. Jones değil, Miss Jones’im, diye cevap verir.
Bunun üzerine doktor:
— O halde, size, kötü bir haberim var Miss Jones, der.
Görüldüğü gibi, aynı fizyolojik durum, bir statü için iyi haber, başka bir statü için kötü haber niteliği taşımaktadır.
Rol Çatışması
Karmaşık toplumlarda farklı statüler işgal eden bireyler buna paralel olarak çok sayıda rol oynamak zorunda kalmaktadırlar. Bireyin, tüm bu rolleri yaşamının ilk dönemlerinde öğrenmesi olanaksızdır. Bu nedenle, birey, yeni statüler işgal ettikçe bunlara ilişkin rolleri de öğrenmek durumundadır. Bu öğrenme ya sınama – yanılma yoluyla ya da gözlemlerle gerçekleşir.
Bir gün boyunca bile, çeşitli roller oynamayı gerektiren günümüzün karmaşık toplumlarında birey, bazen bir rolden diğerine geçişte güçlükle karşılaşır. Bir rolden diğerine geçişte uyum sağlanamaması, rol çatışmalarına yol açar. Örneğin, karşısına suçlu olarak getirilen kişi ile akrabalık ilişkisi içinde bulunan yargıç rol çatışması içine girebilir. Yargıçlık statüsünün gerektirdiği roller ile akrabalık statüsünün gerektirdiği roller bu durumda çatışmaktadır.
Dairesinde amir, sokakta vatandaş, evinde baba, berberde müşteri statüsünde olan birisi her yerde amir rolünde davranışta bulunursa “rol çatışması” içine girmiş olur.
Kendi çocuğunun sınav kağıdını okuyan bir baba, öğretmen gibi davranırsa babalık, baba gibi davranırsa öğretmenlik görevini aksatır.
Rol çatışmaları, bireysel açıdan olduğu kadar toplumsal açıdan da olumsuzluklara yol açabilir.
