Sosyoloji nedir? Sosyoloji hangi konular ile ilgilenir? Sosyolojinin tanımı, konusu ve özellikleri ile ilgili olarak bilgiler.
A. SOSYOLOJİNİN KONUSU
Sosyolojinin konusu, toplumu oluşturan;
• sosyal kurumlar,
• sosyal gruplardır.
Sosyolojinin çalışma alanı ise “toplum”dur.
Toplumu; “yaşamlarını sürdürmek, birçok temel çıkarlarını gerçekleştirmek için işbirliği yapan, aynı toprak parçası üzerinde, birlikte yaşayan ve ortak bir kültürü olan insan kümesi” biçiminde tanımlayabiliriz.
Sosyoloji, konusu içine giren her şeyi, toplumun tümüyle ilişkileri içinde, yani; öteki toplumsal öğeleri de dikkate alarak inceler.
Bir arada yaşayan ve işbirliği içinde bulunan insanlar, doğal olarak, sosyal ilişkiler içinde bulunurlar. Sosyal ilişki, toplum üyeleri arasındaki anlamlı ve amaçlı bir sosyal bağdır. Sosyal gruplar da sosyal ilişkilerden doğar.
Sosyal grup, aralarında anlamlı ve sürekli ilişki bulunan insanlardan oluşur. O halde, “toplumsal”ı içeren bir varlık olarak birey de sosyolojinin konusu içine girer.
Diğer sosyal bilimler, toplumun çeşitli öğelerini ayrı ayrı incelerken, sosyoloji, toplumun çeşitli öğeleri arasındaki ilişkileri inceler.
Toplumsal Gerçeklik
Sosyolojinin konusu içinde, toplumsal gerçeklik önemli bir yer tutar. Sosyolojinin konusunu oluşturan toplumsal yaşama, toplumsal gerçeklik denir. Fiziğin konusunu oluşturan maddeye, fiziksel gerçeklik; biyolojinin konusunu oluşturan canlılar dünyasına, biyolojik gerçeklik; sosyolojinin konusunu oluşturan toplumsal yaşama da toplumsal gerçeklik adı verilir
Toplumsal gerçeklik, insanların toplu halde yaşamalarından doğan ve toplu yaşamayı sağlayan kural, kurum ve örgütlerin tümü olarak tanımlanabilir. Birey; kurallara uygun bir yaşam biçimi benimsediği zaman, toplumsal gerçeğin farkında bile değildir. Ancak, kuralları çiğnediği zaman, toplum kurallarının ya da toplumsal gerçeğin farkına varır.
Toplumsal gerçeğin içinde sosyal olaylar ve sosyal olgular, önemli bir yer tutar. Şimdi, bu iki kavramı açıklayalım:
Sosyal Olay – Sosyal Olgu
Sosyal olay, toplumda insanlar arası ilişkilerden doğan ve bir defa olup biten bir sosyal oluşumdur. Sosyal olgu ise, aynı nitelikteki sosyal olayların, somut durumların genel bir ifadesidir. Örneğin Ali ile Oya’nm evlenmesi bir sosyal olaydır. Çünkü burada, somut ve özel bir durum söz konusudur. Bu olay, ancak bir defa yaşanabilir. Evlenme ise bir sosyal olgudur. Burada, tek tek olaylar değil, bir genelleme söz konusudur.
Herhangi bir ülkede, belirli bir tarihte yapılan seçim, bir sosyal olaydır. Demokratik sistemlerdeki seçimler ise (aynı türden birçok olayı ifade ettiği için) sosyal olgudur.
Toplumsal olaylar, toplumdan topluma ve zamana göre değişiklik gösterir. Kişinin davranışlarını kontrol edici etkisi olan sosyal olayların bir başka özelliği de, toplu halde yaşayan insanlar arasında ortaya çıkmalarıdır.
Yukarıdan itibaren söylediklerimizi toparlayacak olursak;
Sosyoloji şunları inceler:
• Toplumsal işleyişi
• Toplumsal işleyişten doğan sosyal olay ve sosyal olguları
• Sosyal grupları
• Sosyal gruplardaki insanlar arası ilişkileri
• Sosyal sistemleri
• Sosyal sistemler arasındaki bağları
B. SOSYOLOJİNİN TANIMI
Sosyolojinin yeni bir bilim olması ve konusunun sınırları üzerinde tam bir anlaşmaya varılamamış olması tanımlanmasını güçleştirmektedir.
Sosyolojiyi; “Toplumsal olayları ya da toplumsal gerçekliği inceleyen bilim” biçiminde tanımlamak mümkündür. Ancak bu tanım, sosyoloji dışında, diğer bilimleri de anlatabileceğinden yetersizdir. Sosyolojinin bir başka tanımı da şöyledir: Sosyoloji, toplumun oluşum, işleyiş ve gelişim yasalarını inceleyen bir bilim dalıdır.
Sosyolojinin tanımlarından biri de şöyledir: Sosyoloji, toplumsal ilişkiler ve topluluklar arasındaki yakınlaşmanın ürünü olan toplumsal yapı ve kurumların oluşum, işleyiş ve gelişimleri ile toplulukların yapı ve görevlerini etkileyen unsurları inceleyen bir bilimdir.
Sosyolojinin bu tanımında yer alan toplumsal yapı, toplumsal ilişki ve toplumsal kurum kavramları açıklanırsa bu tanım daha iyi anlaşılır.
Toplumsal yapı
Toplumsal yapı, genelde bir sistemin adıdır. Toplumun belirleyici bir nitelik taşıyan sosyo-ekonomik temeli ile (doga, teknoloji) bu temele uygun bir biçimlenme gösteren sosyo-kültürel sisteminin (eğitim, din, hukuk, yönetim biçimi, aile ilişkileri) uyumlu bir bütünüdür. Kısaca bir toplum yaşamı içerisinde gözlediğimiz maddi ve manevi ilişkilerin tümüdür. Bir toplumun toplumsal yapısını inceleyip çö-
zümlemeye ne yalnızca sosyo-ekonomik yapı ne de kültürel yapı yeterlidir. Bunların, karşılıklı ilişkileri içinde, bütünsel olarak ele alınması ve incelenmesi gerekir.
Toplumsal ilişki
Her toplumsal yapı içinde insanların zorunlu olarak geliştirdikleri birtakım toplumsal ilişki biçimleri vardır. Bunlar, insanla insan, insanla grup, grupla grup arasında ortaya çıkan, olumlu ve olumsuz davranış örnekleridir. Olumlu toplumsal ilişkiler, işbirliği, dayanışma, imece, dostluk, hoşgörü biçiminde; olumsuz ilişkiler ise yarışma, çatışma biçiminde görülür.
Toplumsal kurum
Sosyolojide, toplumsal kurum terimi, iki ayrı anlamda kullanılır. Birinci anlamıyla toplumsal kurum, aynı özellikteki toplumsal değer ve olayların oluşturduğu bir bütünü ifade eder. Örneğin, ahlak, hukuk, din, evlenme, ekonomi… bir toplumsal kurumdur.
Toplumsal kurum teriminin ikinci anlamı; örgütlenmiş, somut kuruluşları ifade eder. Örneğin, okul, cami, mahkeme, aile, birer toplumsal kurumdur.
Sosyoloji, her iki anlamdaki toplumsal »kurumları da inceler.
C. SOSYOLOJİ BİLİMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Çağdaş sosyoloji, tüm bilimleri içine alan “sosyolojizm” görüşünden uzaktır.
2. Sosyoloji, var olan gerçekleri inceler. Hayali toplumlar peşinde koşmaz.
3. Diğer sosyal bilimlerle ilişkili olmakla birlikte, Onlardan bağımsız olarak varlığını sürdürmekte, hattâ, kendi içinde “edebiyat sosyolojisi, köy sosyolojisi, kent sosyolojisi, din sosyolojisi, eğitim sosyolojisi, sanayi sosyolojisi” gibi çeşitli alt dallara ayrılmaktadır.
4. Çağdaş sosyoloji, bilimsel bir anlayışla araştırma yapmakta, sosyologun kişisel görüşlerine ters düşse bile, bilimsel bulguları nesnel olarak ortaya koymaktadır.
5. Topluma yön vermekten çok, toplumda var olanları anlamaya çalışır. Normatif bir bilim dalı değildir, yargılar vermez. Hangi sosyal olayların, hangi sosyal olaylar sonucunda ortaya çıktığını bulmaya çalışır. Bu konuda genel yasalara varmak isteyen, pozitif bir bilim dalıdır.
6. ilk sosyologlar, toplumsal bunalımlara çözüm aramak için işe başlamışlardı. Günümüz sosyologlarının bu tür bir endişeleri yoktur. Onlar, toplumları tarihsel gelişimleri içinde inceleyerek, genel kurallara varmak isterler.
