Sözlük nedir? Sözlük türleri nelerdir? Sözlük ve sözlükçülüğün tarihçesi, sözlük özellikleri, hakkında bilgi.
Sözlük
Sözlük; Bir dilin belli bir çağda ya da bütün çağlarda kullanılan sözcüklerini, terimlerini ve kalıp kullanımlarını (deyimler, kalıpsözler, deyişler, atasözleri, vb.), alfabetik düzen içinde,tanımları, örnek tümceleri, söylenişleri, kökenleri, dilbilgisi kategorileri, eşanlamlıları, karşıtanlamlıları, bir başka dildeki karşılıklarıyla, vb. veren yapıt (lügat da denir [eski deyişi kamus]). Sözlükler bir dilin söz varlığını içerirler. Sözlük hazırlayıcıları. benimsemiş oldukları amaçlar ve seslenecekleri kitleler açısından çeşitli türlerde sözlükler ortaya koymuşlardır. Sözlüklerin en önemli özelliği temel başvurma kitapları arasında yer almalarıdır. Özellikle öğretim kurumlarında yaygın bir kullanım kazanan sözlüklere, dili doğru ve yanlışsız konuşup yazmak isteyenler, sözcüklerin anlam ayrımlarını, sözcüklerin tümce bağlamında hangi anlamda kullanıldıklarını öğrenmek amacıyla başvurmaktadırlar.
SÖZLÜK TÜRLERİ
Sözlükler amaçları, kapsamları ve nitelikleri yönünden çeşitli türlere ayrılır. Bir ya da birden çok dilin sözcük varlığını işlemesine göre, tekdilli sözlük (bir dilin söz varlığını ortaya koyar), çokdilli sözlük (birden çok dilin söz varlığını konu edinir); alfabe sırasını temel alıp almamasına göre, alfabetik sözlük, kavram (ya da kavram alanı) sözlüğü-, konu olarak işlenen söz varlığının niteliğine göre, genel sözlük, lehçebilim sözlüğü, eşanlamlı, eşadlı, karşıtanlamlı sözcükler sözlüğü, yabancı sözcükler sözlüğü, tarihsel sözlük, kökenbilim sözlüğü, terim sözlüğü, argo sözlüğü, deyimler sözlüğü, atasözleri sözlüğü, yanlış yerleşmiş sözcükler sözlüğü, sanatçı ve metin sözlüğü gibi adlar alır (ayrıca, cins adlarının tanımlarını, içerdikleri kavramların ayrıntılı açıklamalarını özel adlarla birlikte sunan ansiklopedik sözlükler de vardır).
SÖZLÜK VE SÖZLÜKÇÜLÜĞÜN TARİHÇESİ
Yeryüzünde ilk sözlüğün kimin tarafından, hangi yüzyılda hazırlandığı, hangi dili konu edindiği konusunda kesin bilgiler yoktur. İlk sözlük olarak kaynaklarda, İskenderiye kitaplığı yöneticisi Aristophanes’in (İ.Ö. 257’ye doğru – İ.Ö. 180) hazırladığı kitap gösterilmektedir. Daha sonraki dönemlerde gene ilk örnekler arasında yer alan yunanca ve latince sözlüklerin hazırlandığı, çeşitli kaynaklarda belirtilmiştir.
Latincede “sözlük” anlamına gelen “dictionnarium” sözcüğünü Konstanz piskoposu Salomon IX. yy’da ansiklopedi anlamında kullandı (Dictionnarium universale [Evrensel Sözlük]). Bu tarihten sonra gerek Batı, gerekse Doğu dünyasında birçok önemli sözlük ya da ansiklopedik sözlük hazırlandı. Doğu dünyasında sözlükçülüğün köklü bir geçmişi vardır. Farablı Ebu Nasr İsmail Cevheri’nin (öl. 1010) Tâc-ül-Lüga ve Sihah-ül-Arabiye’si (Arapça Gerçek Sözlük Kitabı) arapça sözlükler arasında önem taşır. İran asıllı Arap dilcisi Ebu Tahir Muhammed bin Yakub Firuzabadi’nin (1329-1414) Kamus-ül-Muhit (Kapsamlı Sözlük) adlı arapça sözlüğü 60 ciltten oluşur (türkçeye de çevrilmiştir).
