Sparta nerededir? Spartalılar nasıl yaşarlardı ne gibi toplum kuralları vardı nasıl tarih sahnesinden silindiler.
Eski Yunanistan’da önemli bir kent, Eskiçağ’ın sıkı yönetimiyle tanınan bir devletidir Spartalılar’a bu ünü veren, yaşadıkları sert hayat, yurt sevgisi, ordularındaki düzendi. O çağlarda «Spartalı gibi» sözü, yurdu için ölümü seve seve göze alan, büyüklerin buyruklarına boyun eğen insan anlamına gelirdi.
Spartalılar, Lakonya bölgesinde Yunanistan’ın güney kesimindeki Pelopones Yarımadasında otururlardı. Sparta şehri, yarımadanın güney bölgesinde Evrotas ırmağının kıyısındaydı. Spartalılar Dor soyundandı. Yunanistan’da M.Ö. 1000 yıllarında kuzeyden gelip yerleştiler, Evrotas vadisindeki yüksek dağların arasında, başkenti Sparta şehri olan bir krallık kurdular, kendilerinden önce burada yaşayan Aka’ları boyundurukları altına aldılar. Savaşarak yenilen Heilotos şehri halkını toprağa bağladılar. Heilotos’lular bu toprağı ekip biçerek, elde ettikleri ürünün büyük kısmını «Spartalı» diye tanılan Dorlar’a vermek zorunda kaldılar. Dorlar’a, savaşsız boyun eğenlere de «Periikos» (yerli) adı verildi. Bunlar bir dereceye kadar hürdü. Gemicilik yaparlar, istedikleri yerlere giderler, Sparta ordusunda, donanmasında ödev alırlardı.
Sparta’da toplum hayatına üstün gelen düşünce devletçilikti. Çocukluğundan beri devletin eğitimi altında yetişen Spartalı 20 yaşına gelince orduya alınır, ancak 30 yaşında evlenmesine izin verilirdi. Yalnız, 35 yaşından önce karısı ile bir arada oturamazdı. Her Spartalı, 60 yaşına kadar gerekince askere çağırılır, daima beden eğitimi yapardı. Spartalı erkekler evlerinde yemek yiyemezlerdi. 15’er, 20’şer kişilik sofralarda yemek yenir, her Spartalı erkek payına düşen yiyeceği mutfağa verirdi.
Spartalılar, sakat doğan çocukları uçurumdan aşağı atıp öldürürler, böylece ırklarının bozulmasını önlemeye çalışırlardı. Buna karşılık, ihtiyarlara saygı gösterir, onlardan biri toplantıya gelirse ayağa kalkar, sözünü dinlerlerdi. Öteki Yunanlılar çok konuşmayı, söylevler vermeyi sevdiği halde Spartalı’lar çok az konuşurlar, az sözle çok iş görmek isterlerdi. Bundan dolayı, az, özlü konuşmaya, Spartalılar’ın oturduğu bölgeden ötürü «lakonizm» denilmiştir.
Sparta’da Devlet İdaresi
Sparta’da ilk önce bir kral vardı, işlerin artması üzerine kralların sayısı ikiye yükseltildi. Kralın görevi, savaşta başkomutanlık, barışta ise baş yargıçlık, baş rahiplikti. Kralların da katıldığı Senato (yaşlılar kurulu) 30 üyeliydi. Ayrıca bir de Halk Meclisi vardı. Daha sonraları, bütün bu siyasi organların üstünde, hatta kralları da kontrol için 5 «ephoros» (denetçi) seçilmişti.
Sparta, kuvvetli, örnek ordusu ile M.Ö. VIII.-VI. yüzyıl arasında bugün Peloponnes’i idaresine aldı. Yalnız Atina’nın denizde kuvvetlenmesi, Sparta’yı kuşkulandırıyordu. Bu yüzden Peloponnes Savaşları çıktı. Bu savaşlarda Atina’nın yenilmesinden Sparta büyük fayda sağlayamadı. Sparta’nın üstünlüğü ancak 30 yıl kadar sürdü. M.Ö. 379’da Beotya’lı bir komutan olan Pelopidas, Tebai şehrini Sparta’dan alarak orada demokratik bir idare kurdu. M.Ö. 371’de Atina ile anlaşarak, Tebai komutanı Epaminondas, Sparta ordusunu tam bir yenilgiye uğrattı. Sparta’nın idaresindeki şehirler ayrıldılar. Sparta da, 200 yıl kadar, Tebai ile Atina’nın egemenliği altında yaşadı. M.Ö. 146’da Romalılar bütün Yunanistan’ı alınca Sparta da ortadan silindi.
