Antik Sparta Yunan kenti ve medeniyetinin tarihi ile ilgili olarak ansiklopedik bilgilerin yer aldığı yazımız. Sparta hakkında bilgiler.
SPARTA, eski Yunan kentlerinden biri Peloponnesos Yarımadası’nın güneyindeki Eurotas Vadisi’nde yer alır. Günümüze ulaşan kalıntılar, Sparta’nın görkemli dönemine değil, geç dönemlere aittir. Lakonya Bölgesi’ nin merkezi olan Sparta, İO 9. yüzyıl başlarında Dolarlar tarafından kuruldu. Başlangıçta 25 bin kişinin oturduğu bir yerleşmeydi. Bu dönemde Sparta üç sınıftan oluşuyordu. Birinci smıf, egemen sınıftı. İkinci sınıf, Lakonya’nın
dağlık bölgelerindeki köy ve kasabalarında oturan, özgür olmakla birlikte politik ve askeri açıdan Sparta’ya bağlı olan dağ topluluklarıydı. Üçüncü sınıfı ise toprağa bağlı olan ve elde ettikleri ürünlerin % 60’ını Sparta’ya vermek zorunda olan ve eski Aka köylülerinden oluşan, adına helot denilen kişilerdi. Kuruluş döneminde Sparta’nın başında bir kral vardı. İlk dönemde krallar savaşta başkomutan, barışta ise rahip ve baş yargıçtılar. Sonraki dönemlerde krallar, soyluluk unvanlarını ve haklarını korumakla birlikte, basit bir devlet memuru durumuna indirildiler. Kralların yanında, ikinci sırada yer alan iki kral ve 30 üyeden oluşan, ge-rusia adını taşıyan bir ihtiyarlar meclisi vardı.
Danışma meclisi niteliğindeki bu meclis, 60 yaşını doldurmuş, deneyimli, savaşamayan, düşüncelerinden yararlanılabilen soylu ihtiyarlardan oluşuyordu. Ancak krallar ve gerusia’nın yanında gerçek iktidar, spella adını taşıyan meclisinin elindeydi. Bu meclis, yurttaşlık haklarına sahip, altı ya da aya olarak savaşa katılan Sparta erlerinden kuruluyordu. Halk meclisi, gerusia üyeleriyle eforos adını taşıyan devlet denetçilerini seçerdi. İÖ 8. yüzyıla doğru, toplumsal örgütlemesini tamamladıktan sonra Sparta’nın temel hedefini, savaşa her an hazır bir devlet kurmak oluşturdu. Devletin çıkarları daha doğumda dikkate alınır, zayıf ya da bedensel özürlü çocuklar, ölüme bırakılırdı. Yedi yaşına gelen erkek çocuklar ailelerinden alınır ve genç Spartalı erkeklerin yönetimindeki askeri eğitimlere katılırlardı. Uzun yıllar süren bu eğitimler sırasında oku-ma-yazma da öğretilirdi. 20 yaşına gelen gençler asker olarak orduya verilirdi. Genç kızlar da güçlü olmak ve sağlıklı çocuk doğurabilmek için spor yapmak zorundaydılar. Evlendikten ve çocuk doğurduktan sonra yaşamları günlük basit işlerle geçerdi. Spartalılar, Argos ve Arkadya’ya karşı yaptıkları savaşlar sonunda Peloponnesos Yarımadası’nın güneydoğu kıyılarını ele geçirdiler. İÖ 8. yüzyılın sonlarına doğru, tarihe Birinci Mesan-ya Savaşı olarak geçen ve 20 yıl süren savaş sonunda, Pamisos Vadisi Sparta’ hm eline geçti. Mesanya’nın alınmasından sonra Elisile komşu olan Sparta, komşusuyla iyi ilişkiler kurdu ve İÖ 720’de yapılan Olimpia spor yarışmalarına katıldı.
İÖ 700’lerde Sparta kolonizasyon hareketine katıldı ve İtalya’da Taraş (bugün Taranto) Kenti’ ni kurdu. İÖ 7. yüzyılın sonlarına doğru Sparta, ayaklanan Mesanyalılarla uğraşmak zorunda kaldı. İkinci Me-sanya Savaşı olarak bilinen bu savaşın sonunda, Mesanya’nın yanında yer alan Argos ve Arkadya’ya karşı Sparta dirençle karşı koydu. İÖ 6. yüzyılın başlarına doğru askeri bir devlet niteliğine bürünen Sparta, yeniden üstünlüğü ele geçirdi. Bu savaştan sonra, atlı birlikler tümüyle ortadan kaldırıldı, ağır silahlar taşıyan ve hoplit adı verilen yaya askerlerine ağırlık verildi. İÖ 6. yüzyılın ortalarında falaks adı verilen düzenli savaş birlikleri kuruldu. İkinçi Mesanya Savaşı’ndan sonra Sparta’da eşit yönetimin uygulanması sonucu soyluluk ortaya çıkmadı. O dönemin ekonomisinde büyük önemi olan sikke, ülkeye sokulmadı. Alışveriş için demir çubuklar kullanıldı. İÖ 6. yüzyılda, daha önceleri fildişi, kemik ve kurşun işçiliğinde ileri olan Sparta, sanat alanında da gerilemeye başladı. Daha önceleri Sparta’da yaşayan yabancı şair ve düşünürler artık bu kente gelmez oldular. İÖ 6. yüzyılın son yarısında, Argos ve Akhaya dışındaki tüm kentler bir araya gelerek Peloponnesos Birliği’ni kurdular. İonia İhtilali (İÖ 499-493) sırasında Sparta, denizaşırı seferlerden hoşlanmadığı için öteki Yunan kentlerinin yanında yer almaktan kaçındı. Ancak Pers Kralı Kserkses’in Yunanistan’ın tümünü ele geçirmek için açtığı seferde tüm öteki Yunan kentleri gibi Sparta da anayurdu korumak için Kral Leonidas’ın komutasında bir ordu ile Hellen Birliği’ne katıldı.
Thermophilai Savaşı’nda (İÖ 480) Spartalılar kahramanca savaştılarsa da kralları Leonidas savaş alanında öldürüldü. Ertesi yıl yeni Kral Pausanias komutasındaki Sparta Ordusu öteki Yunan kentleriyle birlikte Perslere karşı kanlı savaşlar verdiler ve Yunanistan’dan çıkardılar. Plataiai Zaferi, Sparta’ya Yunanistan’da büyük bir saygınlık kazandırdı. İÖ 465’teki deprem İö 464’teki Mesanya Helotları’ nin ayaklanması, Sparta’ya çok güç anlar yaşattı. İÖ 460’ta birleşik Atina-Argos Ordusu Sparta’yı yenilgiye uğrattı. İÖ 446/445’te Sparta, Atina ile beş yıl süreli bir barış antlaşması yaptı.
Bununla birlikte Yunan dünyasında bir yanda Atina-İon, öte yanda da Sparta-Dor olmak üzere iki gücün ortaya çıkması önlenemedi. Atina’da başlayan Perikles yönetimi, İÖ 446-431 arasında Yunan dünyasına bir barış dönemi getirdi. İki birleşik güç arasındaki ekonomik ve politik çekişme, İÖ 341’de Peleponnesos Savaşı’nm çıkmasına yol açtı. 27 yıl gibi uzun süren amansız bir savaştan Sparta ve yandaşları üstünlükle çıktılar (bak. Peloponnesos Savaşı). Bu dönemde Sparta’nın en güçlü kişisi Lisandros adlı bir komutandı. Lisandros, Sparta Kralı Agesilaos’u Anadolu’da Perslere karşı açılan bir savaşa katılmak için kandırdı. İÖ 395’te Spartalılar, Persleri yenip Paflagonya’ ya girecekleri sırada Yunanistan’da savaş patlak verince geriye dönmek zorunda kaldılar. Tarihe Korint Savaşı (İÖ 395-386) olarak geçen bu savaşta Lisandros öldürüldü (İO 395). Bunun üzerine bazı Yunan kentlerinin Atina ile birleşmesi üzerine Sparta güç durumda kaldı. Öte yanda Knidos açıklarında Sparta Donanması’nın Pers Do-nanması’na yenilmesi, Sparta’nın denizdeki üstünlüğünün de sonu oldu. Ancak Atina’nın yanında yer alan Perslerin siyasetlerini değiştirip bu kez Sparta’nın yanında yer alması, dengeleri bozdu. Spartalı devlet adamı Anti-alkidas’ın araya girmesiyle yapılan ve tarihe Kral Barışı (Antialkidas Barışı) olarak geçen bir barış yapıldı (İÖ 386). Sparta yine Yunanistan’ın en güçlü kenti olarak konumunu koruyordu. Ancak bu konum, Sparta’dan nefret eden müttefiklerinin ondan kopmasına ve İÖ 378-377’de, yani Birinci Attika-Delos Deniz Birliği’nden bir yüzyıl sonra İkinci Attika-Delos Deniz Birli-ği’nin kurulmasına yol açtı. Bu arada güçlenen Thebai, İÖ 371’de Leuktra Savaşı’nda Sparta’yı ağır bir yenilgiye uğrattı ve Peloponnesos Birliği’nin çözülme sürecini hızlandırdı. Bu çözülme, o ana kadar Yunan birliğini kurmaya çalışan yörenin en güçlü devleti Sparta’nın zayıflamasına ve giderek çökmesine yol açtı.
İÖ 338’de Makedonya Kralı II. Philip-pos, Haironeia Savaşı’nda birleşik Yunan Ordusu’nu yenilgiye uğrattı,tüm Yunanistan’ı Makedonya topraklarına katarak Yunan kentlerinin egemenliğine son verdi.
