Statik (durgun) elektrik nasıl meydana gelir? Cisimler hangi yollarla statik elektrik ile yüklenebilirler? Sürtünme, dokunma ve indüksiyon ile elektriklenme hakkında bilgi.
Statik Elektrik Nasıl Oluşur? Cisimlerin Statik Elektrik İle Yüklenmesi
a- SÜRTME İLE ELEKTRİKLEME
Cisimleri bu yolla elektriklemeyi çok kolay başarabiliriz. Yün, sentetik bazı giysilerimizi giyip çıkarırken çıtırtılar işitir, karanlık bir odada ise kıvılcımlar da görürüz. Tarak veya plastik kaleminizi saçınıza ya da giysilerinize sürterek de bunu sağlayabilirsiniz. Sürtünen cisimlerin ve ortamın nemi, yapıldıkları maddelerin cinsi, sürtmenin süresi ve gücü bu yolla ayrıştırılacak yük çokluğunu değiştirir.
Örneğin plastik yüne sürtüldüğünde yünden plastiğe (e-1) lar geçer. Plastik üzerinde (-) yükler daha fazlalaşır. Plastik (-) yüklenmiştir. Yün ise (-) yüklerini verdiğinden (+) ları daha fazladır. (+) yüklenmiş olur. Bu iki cisim birbirini çeker.
►Sürtünen iki cisim KARŞIT TÜR yüklenir.
b- DOKUNMA İLE ELEKTRİKLENME
Elektrik yükü taşıyan bir cisim başka bir cisme dokundurulursa yük iki cisim arasında paylaşılır.
Dokunma durumunda yüklü cisim, dokunduğu cisim üzerinde etki ile yükleri kutuplar, dokunma noktasında karşıt tür yükler arasındaki çekim kuvveti nedeni ile yük geçişi olur.
►Şekilde görüldüğü gibi birbirine dokunan cisimler aynı tür yüklenirler.
Yük korunumlu olduğundan, dokunmadan önce ve sonra toplam yük cisimlerin elektrik sığası (kapasiteleri) ile doğru orantılı olarak paylaşılır.
Elektrik sığası cismin belli koşullarda alabileceği yükün ölçüsünü anlatır. Sığa cismin yapıldığı maddeye, yüzeyinin büyüklüğüne ve şekline bağlıdır.
Genellikle yüzeyi büyük olan cisim çok yük alır.
c- ETKİ (İNDÜKSİYON) İLE ELEKTRİKLENME
(1) Yüksüz iki iletken küre yalıtkan destekler üzerindedir.
(2) Bunlara bir yandan yüklü K cismi yaklaştırılınca, K’ya yakın olan A’ya, K’nın yükü ile zıt yükler toplanır. B de ise K’nın yükü ile aynı olanlar kalır.
(3) K kaldırılmadan A ve B yalıtkan desteklerinden tutularak uzaklaştırılır. Böylece A,B arasında yük geçişi engellenir.
(4) K kaldırılır, A,B’den uzaklaştırılırsa iki kürede karşıt tür yükler düzgün olarak dağılır. İkisinin de yük çokluğu eşittir.
Burada A ve B etki ile elektriklenmişlerdir.
Bu tür yüklemeye ELEKTROSTATİK İNDÜKSİYON’la yükleme denir. Bir iletken üzerinde farklı bölgelere biriken (kutuplanan) (+) ve (-) yüklere İNDÜKSİYON YÜKLERİ denir.
Yüksüz MN iletkenin bir ucuna yüklü bir cisim (L) yaklaştırılırsa iki uçta indüksiyon yükleri kutuplanır. L’nin etkisi kalkarsa MN yine ilk durumuna döner.
