Büyük Selçuklu hükümdarlarından olan Berkyaruk kimdir ve ne yapmıştır? Berkyaruk hayatı ve döneminin önemli olayları, gelişmeleri, özellikleri.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Sultan Berkyaruk
BERKYARUK, Büyük Selçuklu hükümdarı (1079 – 1104). Babası Sultan Melikşah’ın ölümü sırasında (1092) Vezir Nizamülmülk’ün çabalarıyla veliaht ilan edildi. Melikşah’ın ölüm haberini gizleyen eşi Terken Hatun, gücüyle ordunun desteğini sağladı. Halife Muktedi’yi razı ederek 5 yaşındaki oğlu Mahmut’u Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanı ilan etti, adına hutbe okuttu.
Berkyaruk’u ele geçirmek için Emir Kürboğa’yı İsfahan’a gönderdi. Bu arada Melikşah’ın ölümünü duyan Nizamülmülk’ün adamları Berkyaruk’u Rey’de sultan ilan ettiler (1092). Berkyaruk 1093’te Berucird’de Terken Hatun’u yendi. Terken Hatun, İsfahan ve Fars vilayetleri verilmek koşuluyla Berkyaruk’un sultanlığını tanıdı. 1094’te Terken Hatun ve oğlu Mahmut hastalanarak ölünce Berkyaruk, tahtta hak iddia eden amcası Tutuş’u 1095’te Rey yakınlarında yendi. Horosan’da başkaldıran öteki amcası Arslan Argun’u da 1096’da kölelerinden biri öldürdü.
Ülkenin çeşitli yerlerindeki ayaklanmaları da bastıran Berkyaruk, Selçuklu İmparatorluğu’nu merkezi yönetimle toplamayı başardıysa da kardeşi Muhammet Tapar ile mücadelesi yıllarca sürdü. 1104’te din adamlarının aracılığıyla barış sağlandı ve ülke toprakları paylaşıldı. Berkyaruk’un 12 yıl süren hükümdarlık döneminde Haçlılar Anadolu’yu geçerek Urfa, Antakya ve Kudüs’ü ele geçirdiler, ilk Haçlı devletlerini kurdular.
Sultan Berkyaruk Döneminin Genel Özellikleri
Sultan Melikşah dönemi sonrasında başlayan taht mücadeleleri devlet için gerçek manada bir talihsizlik olmuştur, iktidar olmak adına birbiriyle savaşan hanedan mensuplarının yanında, alt kademelerde yer alan emir ve kumandanların da kendi aralarındaki çatışmaları siyasî ortamı tam bir keşmekeş haline sokmuştur. Bu ise içte ve dışta birtakım tehditlerin ortaya çıkması ya da daha da belirgin hale gelmesi sonucunu doğurmuştur.
Nitekim bu nedenle Ortadoğu’ya gelen Haçlılara karşı yeterli reaksiyon gösterilememiştir. Böylece onların bölgede 200 sene sürecek varlıklarının temelleri atılmıştır. Öte yandan Sultan Melikşah zamanında seslerini duyurmaya başlayan Bâtınîler, mevcut durumdan istifade ile etkilerini daha da arttırmışlardır. Nihayetinde Sultan, Bâtınîlere karşı bir takibat başlatmıştır. Buna karşılık onların başarısız bir suikast girişimine maruz kalmıştır.
Öte yandan Sultan Berkyaruk’un kardeşi ile yaptığı mücadeleler yalnızca dış tehditleri değil iç siyasette de birtakım olumsuzlukları tetiklemiştir. Nitekim emirler durumdan istifade ile hanedan aleyhine güç ve etkilerini arttırmışlardır. Sürekli hale gelen çatışmalar tarımsal faaliyetleri güçleştirmiş ve ikta sisteminde sıkıntılar meydana getirmiştir. Ahaliden alınan aşırı vergiler, devamlı olarak asker beslemenin getirdiği maliyet de, ekonomik ve sosyal sıkıntıları ortaya çıkarmıştır.
Sultan Berkyaruk Dönemin Önemli Siyasi Olayları
Babası öldüğü sırada İsfahan’da bulunan Berkyaruk sayıları 12.000’i bulan Nizamî gulamların desteği ile taht mücadelesine başladı. 1093’te Berucird’de, Terken Harun’un kuvvetlerini mağlup ettikten sonra aynı yıl içinde dayısı İsmail b. Yakuti’ye karşı bir zafer daha kazandı. Amcası Suriye-Filistin Selçuklu Meliki Tutuş karşısında zayıf şekilde başladığı mücadelesinde ise babasının eski emirleri Aksungur ve Bozanın taraf değiştirmesiyle durumu eşitlemek imkânı buldu. Sonrasında Bağdat’a gelerek adına hutbe okuttu (Ocak 1094). Akabinde Rey’de bir kez daha karşılaştığı amcasını mağlup etti. Tutuş savaş meydanında öldürüldü. Bu arada Horasan şehirlerini ele geçiren Selçuklu ailesinden Arslan Argun’un oluşturduğu tehlike 1097 senesinde öldürülmesiyle sona erdirildi. Sultan buraya kardeşi Sencer’i melik atadı.
Selçuklular birbirleriyle mücadele ederken Avrupa’dan harekete geçen Haçlılar, Anadolu’dan geçerek 1097 yılı sonlarında Antakya önlerine geldiler. Musul Valisi Kürboğa idaresinde toplanan bir Selçuklu ordusu şehri kurtarmaya geldi ise de ağır bir mağlubiyete uğradı (Haziran 1098). Antakya, Haçlıların eline geçti. Haçlılar bunun sonrasında güneye doğru yollarına devam ederek Kudüs’ü ele geçirdiler (Temmuz 1099). Aynı sene içinde Fars bölgesinde isyan eden Emir Üner uğradığı bir suikastte öldürülünce mesele kendiliğinden çözüldü.
Sultan bunların sonrasında Gence Meliki olan kardeşi Muhammed Tapar ile mücadele etmek zorunda kaldı. 1100-1104 yılları arasında birbiri ardına yapılan beş savaşın sonrasında taraflar aralarında anlaşarak mücadeleyi sonlandırdılar. Böylece sultanlığını devam ettiren Berkyaruk ülkenin batı kısımlarını kardeşine bıraktı. Ayrıca onu veliahtı yaptı (1104). Fakat çok geçmeden verem ve basur hastalıkları nedeniyle vefat etti.
