Sürtünme nedir? Sürtünme kuvveti nasıl oluşur, neye bağlıdır? Sürtünme kuvvetinin özellikleri nelerdir, sürtünme hakkında bilgi.
Sürtünme Kuvveti Nedir? Hakkında Bilgi
Katılar aracındaki her kayma hareketine karşı koymaya çalışan kuvvete sürtünme kuvveti denir. Sürtünme, her günkü hayatın önemli bir tarafıdır. Meselâ, eğer ayaklarımız yerde sürtünmeseydi, yolda yürüyemezdik. Bir bisiklette ya da motorda, yavaşlamak için, sabit «fren blokları» ile hareketli tekerlek arasındaki sürtünmeden faydalanılır. Bu etkinin daima iyi olmadığı aşikârdır. Bir arabanın hareketli parçaları arasındaki sürtünme, esas yıpranma sebeplerinden biridir.
İki katı arasındaki sürtünme kuvveti, bunların yüzölçümlerine bağlı değildir. Eğer, çok güzel parlatılmış yüzeylerin bile, gerçekte küçük minyatür dağ silsileleri gibi olduklarını düşünürsek, böyle oluşuna şaşmayız.
Bu yüzeyler, birinin tepeleri öbürünün tepelerine rastlayan, pek az yerlerde birbirlerine değerler. İki katı arasındaki sürtünme kuvveti, bunların birbirlerine ne derecede sıkı bastırıldıklarına bağlıdır. Yatay bir yüzey üzerinde bulunan bir cisim halinde, kendisini kaydırmaya çalışan gayretlere karşı gelen sürtünme kuvveti, cismin ağırlığıyla doğru orantılıdır. Başka sözlerle, sürtünme kuvvetinin yüke oranı sabittir. Bu orana kayma-sürtünme katsayısı denir. Bir cisim çiftinden öbürüne değişir. Yuvarlanmadaki sürtünme, kaymadakinden daha azdır. Bu sebeple bir kütüğü yerde yuvarlamak, çekerek götürmekten daha kolaydır. Bu da tekerleklerin, pratik bakımdan bütün arabaların en faydalı bir parçası oluşlarının sebebini anlatır. Aynı sebepten, bilyalı yataklar ve halkalı yataklar, makinelerde hareketleri kolaylaştırıp, aşınmayı azaltırlar. Sıvıların ya da gazların molekülleri arasındaki harekete karşı gelen sürtünme kuvvetine viskozluk adı verilir.
Sürtünme Kuvvetinin Özellikleri:
1.Sürtünme kuvveti sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır. Cisme etkiyen sürtünme kuvveti yüzeylerin cinsine göre değişir.
2.Sürtünme kuvveti (yatay düzlemde) cismin ağırlığıyla doğru orantılı değişir.
3.Sürtünme kuvveti sürtünen yüzeylerin büyüklüğüne bağlı değildir.
4.Sürtünme kuvveti daima harekete zıt yöndedir.
5.Sürtünme kuvvetinin hareket ettirici özelliği yoktur.
Sürtünme Kuvvetinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
1. Yürümeyi kolaylaştırır. Hareketi zorlaştırır.
2. Sürtünme kuvveti nedeniyle yerine koyduğumuz koltuk ve masa gibi eşyalar yerinde kalır.
3. Metaller arasında oluşan sürtünme sonucu sert metal yumuşak metali aşındırır. Enerji kaybına neden olur.
rabaların motor gücünün yaklaşık %20 si sürtünme kuvvetini yenmeye harcar.
4. Sporcular ayaklarına giydikleri çıkıntılı ayakkabılar ile daha rahat yere basarlar.
5. Sürtünme kuvveti cisimleri aşındırır .
6. Araba,uçak,gemi ve trenin hızını yavaşlatır.
7. Sürtünme kuvveti olmasaydı dağ yamaçlarındaki kaya ve topraklar kolaylıkla kayardı.
8. Kalemle yazamaz veya yazdıklarımızı silemezdik.
9. Arabalar frene basılınca duramazdı.
Bir katının başka bir katı üzerinde niçin kolayca kaymadığını anlamak için, bir Katının yüzeyine büyük güçlü bir mikroskopla bakmak yeter. Metalin görünüşte kaygan bir parçasında bile, bütün yüzeyi boyunca, ince ve intizamsız «tepeler ve çukurlar» bulunduğu görülür. Böyle iki yüzey birbirlerine dayandıkları zaman, birindeki «tümsekler» le öbüründekiler birbirlerine takılırlar ve böylece harekete karşı gelinmesine şaşmamalıdır. Eğer yüzeyler, aralarına bir sıvı filmi sokarak yağlanırlarsa, pürüzleri filim tarafından örtülür ve oldukça kolay kayabilirler. En çok kullanılan yağlayıcılar sıvı ve katı yağlardır, fakat grafit de, bir katı olmakla beraber, önemlidir. Grafit, atomların düzgün sıralanmış oldukları bir karbon şeklidir.
Bir kızak buz üzerinde çekildiği vakit, kayıcılar üzerindeki basınç buzu ergitir ve böylece, kızak kayarken, ince bir su filmiyle kendi kendini yağlar. Bir araba tekerleği lastiği üzerindeki yivler, başlangıçta ıslak ve çimenli yollara takılmasını geliştirmek için düşünülmüşlerdi. Kaygan bir tekerlek ıslak yüzeyle temas sağlayamaz, zira yakaladığı su tabakası bir yağlayıcı gibi etkir, fakat yivli bir lastikte birçok küçük lastik yüzeylerle bunların aralarında boşluklar vardır. Yivin her bir «baklava» sı yol yüzeyine değer ve suyu, aradaki boşluklara sıkıştırır.
