Ünlü Türk tarihçi, coğrafyacı, nakkaş ve matematikçisi Takiyüddin er-Raşid neler yapmıştır? Takiyüddin er-Raşid’in çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
Foto: nkfu.com
TAKİYÜDDİN ER-RAŞİD
1521 – 1585
ŞAM – İSTANBUL
ASTRONOM – FİZİKÇİ – MATEMATİKÇİ – MÜHENDİS – MEKANİKÇİ – KADI
Tam adı Takiyüddin Muhammed b. Maruf et-Hanefi er-Raşid’dir. 16. yy.da Osmanlı biliminin en önemli bilginlerinden olan Takiyüddin er Raşid 1526 yılında Şam’da doğmuş, Mısır ve Şam’da yetişmiştir. Babası Marüf Efendi ile 1550 yılında İstanbul’a gelen Takiyüddin, 1555 – 1570 yılları arasında Mısır’da kadılık yapmış, ardından tekrar İstanbul’a dönmüştür. Müneccimbaşı Mustafa Çelebi’nin ölümüyle II. Selim tarafından Müneccimbaşılığına getirilen Takiyüddin bu görevdeyken Hoca Saadettin Efendi ile dostluk kurmuş ve 1574 yılında Galata Kulesi’nde gözlem çalışmalarına başlamıştır. 1577 yılında III. Murat’ın fermanıyla Tophane sırtlarında Osmanlı Devleti’nin ilk gözlemevini kurmuştur. Bu gözlemevi, Şeyhülislamın “Gözlemevleri bulundukları ülkeleri felakete sürükler.” şeklindeki fetvası üzerine 1580’de yıktırılmış ve bu olaydan 5 yıl sonra Takiyüddin er-Raşid vefat etmiştir.
Takiyüddin Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com
Bilime Katkıları
- * İstanbul’da kurduğu gözlemevinde kendi yaptığı ölçüm ve gözlem aletleriyle yaptığı çalışmalar Osmanlı Devleti’nde astronominin daha da gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur.
- Takiyüddin’in astronomi alanında en dikkat çeken hesaplamalarından biri yerin ekliptik düzlemi ile ekvator arasındaki eğimi 23° 28′ 40” olarak bulmasıdır. Bu değer bugün kesin olarak bilinen ve 23° 27′ olan değerden yalnızca bir dakika 40 saniye kadar farklıdır ve o zamanın koşullarında gerçeğe en fazla yaklaşan değerdir.
- * Matematik alanında özellikle trigonometri ve ondalık kesirler konularında çok önemli çalışmalar yapmıştır.
- Takiyüddin, sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjantın tanımlarını vermiş, kanıtlamalarını yapmış ve cetvellerini hazırlamıştır. Ayrıca çok eskiden beri kullanılmakta olan altmışlık kesirlerin yerine ondalık kesirleri astronomide ilk kez kullanmaya başlamıştır.
- * Mühendislik yönü de güçlü olan Takiyüddin, astronomik aletler, güneş saatleri, mekanik saatler, su çekme aletleri de yapmıştır.
- * Türkçenin yanı sıra Arapça ve Farsçayı da iyi bilen Takiyüddin, eserlerini Arapça kaleme almıştır. Batılıların kendisinden en fazla istifade ettiği bilim adamlarındandır.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
