Takvim Nedir? Takvim Çeşitleri Nelerdir? Ay ve Güneş Takvimleri Hakkında Bilgiler

Takvim nedir? Takvim çeşitleri, takvimin tarihçesi, Ay takvimleri, Türklerin kullandığı takvimler hakkında bilgi.

TAKVİM; zamanı yıllara, aylara ve günlere ayıran yöntem. Takvim, gün, ay ve yılların süreleri, sırasıyla birbirini izleyen gündüz ve gecelerin toplamı, Ay’ın Dünya çevresinde bir tam dönüşü ve Güneş ile Dünya arasındaki uzaklığın sürekli değişimden oluşan mevsimlerin tümü olarak belirlenir. Ay çevrimlerini oluşturan günler toplamının tam sayıyla belirlenememesi ve her yıl görülen yeni ayların sayıca değişik olmaları nedeniyle ortaya çıkan farklar, Ay ve Güneş’in hareketleri temel alınarak, fazladan ay ya da günler takvime eklenerek düzeltilir.

Tarihte ilk Güneş Takvimi’ni, Dünya çevresinde döndüğüne inandıkları Güneş’in hareket ve konumlarına göre belirleyen eski Mısırlılar kullandılar. Bu takvime göre, yıllar 30’ar günlük 12 ayın sonuna eklenen 5 günle birlikte toplam 365 günden oluşuyordu. Kralların yönetim yıllarındaki önemli yılları başlangıç yapan Sümer Takvimi ile Mezopotamya’da kullanılan birçok takvim ve benzer yöntemlere göre düzenlenmişti.

Romalılar da Mısır Takvimi’nin değişik bir biçimini benimsediler. Başlangıçta 31’er günlük 4 ve 30’ar günlük 6 aydan ve 304 günden oluşan yıllık bir takvim kullandılar. İÖ 7. yüzyılda 30 günlük aylar 29 güney indirildi, 29 günlü ocak ve 28 günlü şubat ayları eklendi. Böylece 31 günlük 4 ayla birlikte bir takvim yılı 355 gün olarak belirlendi. Bu da yaklaşık 12 ay dönüşüne eşitti. Sonraları mevsimlere uyum sağlamak amacıyla takvime her iki yılda bir 22 günden oluşan bir 13. ay eklediler. İÖ 46’da Jül Sezar, takvimdeki bu düzensizlikleri gidermek amacıyla Mısırlı gökbilimci Sosigenes’ in Roma’ya çağırdı ve yeni bir Güneş Takvimi hazırlanmasını istedi. Yeni takvimde, ortalama yıl süresi 365.25 gün olan tropikal yıl süresi temel alındı.

Bu düzenlemeye göre, 365 günlük üç yılı, 366 günlük bir artık yıl izliyordu. Gün 23 ve 24 şubat tarihleri arasına eklendi. Yeni düzenlemeyle Sezar’ ın adı verilen Jülyen Takvimi ile çağdaş takvimin temeli atılmış oldu. Jülyen Takvimi’nde ortalama yıl süresi tropikal yıla göre 11 dakikadan biraz fazla olduğu için her 4 yılda 3 gün ileri gidiyordu. İS 325’te toplanan İznik Konsili’de yapılan hesaplamalar sonucunda, 21-22 Mart tarihlerinde gerçekleşmesi gereken gece-gündüz eşitliği, 1582’de 10 yıl öncesine yani 11 Mart’a denk düşmesi üzerine Papa XIII. Gregorius (1502-1585) Jülyen Takvimi’nden 10 gün çıkartılarak 4 Ekim’den 15 Ekim’e geçilmesiyle bu dengesizliğin düzeltilmesini kararlaştırdı. Böylece 355 gün süren 1582 yılını izleyen 1583 yılında olağan zaman birimine dönüldü. Durumun yeniden bozulmaması için 400 ile tam bölünemeyen yüzyıl başlangıçlarında (1700, 1800, 1900 gibi) artık gün kullanılmasına karar verildi. Böylece 365.2425 güne indirilen ortalama yıl süresi, günümüzdeki gerçek değer olan 365.2422’ye bir hayli yaklaştı. Ancak 30 yüzyıl geçtikten sonra ortaya çıkacak olan 1 fazla gün, zamanı gelince eksiltilecekti. Papanın adına dayanılarak bu takvime Gregoryen Takvimi adı verildi.

Ay Takvimleri

Bu takvim de iki yeniay arasındaki süreye göre düzenlenir. Ay’ın bir tam dönüşüne eşit olan bu süre, ortalama 29.500.588 gündür. Ay’ın birbiri ardına gelen iki dönüşünden biri 29, öteki 30 gün olarak dikkate alınırsa ortalama dönüş süresi 29.5 gün olur. Bu da gerçek değere çok yakındır. Bu nedenle Babil Takvimi gibi en eski takvimlerde bir yıl, Ay’ın 12 dönüşüne eşit olan 354 günden oluşuyordu. Bu süre, Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tam dönüş süresi olan ve tropikal yıl olarak tanımlanan yaklaşık 365.24219 günlük süreden 11 gün kadar daha kısa olduğundan, Babil Takvimi’ne göre mevsimler her 3 yılda bir, 1 aydan fazla geri kalıyordu. Bu farkı kapatmak için takvim yılı, 3 yılda bir kralın buyruğuyla 1 ay uzatılıyordu.

Eski Yunanlılar da ayları 10’ar, bazen de 9’ar günlük bölümlerden oluşan bir tür Ay Takvimi kullanıyorlardı. Büyük bir olasılıkla Babil Takvimi’nden esinlenmiş olan Yahudi Takvimi de İS yaklaşık 360’ta Ay’ın fazlalarına göre düzenlendi. Buna göre yeni ayın gökyüzünde belirdiği ilk gün, yeni bir ayın başlangıcı kabul edildi. Yıllar 29 ya da 30’ar günlük 12 ya da 13 aydan oluşuyor ve daha yaygın olan 12 aylık yıllar 353, 354 ya da 355 gün içermelerine göre eksik, normal ya da tam olarak tanımlanıyordu. 13 aydan oluşan artık yıl da 383, 384 ya da 385 gün oluşuna göre benzer biçimde tanımlanıyordu. Takvim, toplam 235 ay içeren 19’ar yıllık dönemlere göre hazırlanmıştı.

Yahudi Takvimi’nin başlangıcı, İÖ 3761 yılı ekim ayının 7’sine rastlayan pazartesi günüdür. Yeni ayın görüldüğü ve 23 Eylül’e en yakın olan tarih, yeni yılın başlangıcıdır. Bir Ay Takvimi olan İslâm Takvimi, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ ye göç ettiği günün başlangıcı olan ve Hicret Takvimi olarak bilinen takvimdir. İS 622 yılının 15/16 Temmuzunda başlar. Ancak İslâm Takvimi’nde kullanılan yıllar, günümüzde kullanılan takvim yılından ortalama 11 gün daha kısa olduğundan, aradaki fark 33 yılda bir azalarak 1984’te 580 yıla indi. Bu nedenle Ramazan ayı ve dinsel bayramlar her yıl daha erken bir tarihe rastlar. İslâm Takvimi’nde biri ötekini izleyen 29 ve 30’ar günlük 12 aydan oluşan yıllar 354 ve 355 günlüktür. 30 yıllık bir sürede 355 günlük 11 tane yıl bulunur.

Kaynak: pixabay.com

Güneş Takvimleri

Güneş takvimleri, günleri dünya etrafında güneşin hareketlerine dayalı olarak ölçen takvimlerdir. Güneşin gökyüzünde görünür hareketi, dünya etrafında bir yıl boyunca gerçekleşen mevsim değişikliklerini takip etmemize yardımcı olur. İşte güneş takvimleri hakkında daha fazla ayrıntı:

1. Miladi Takvim (Gregoryen Takvim):
   • Miladi takvim, dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan güneş takvimidir.
   • Papa XIII. Gregorius tarafından 1582 yılında geliştirilen bu takvim, Julian takvimin yerine geçti.
   • Miladi takvim, 365 gün 5 saat 49 dakika 12 saniye uzunluğundaki bir yılın yaklaşık olarak 365.2425 gün olduğunu kabul eder. Bu nedenle, her dört yılda bir (artık yıl olarak adlandırılan) bir ekstra gün eklenir (29 Şubat), böylece takvim mevsim değişikliklerini yakından takip eder.
2. Julian Takvim:
   • Julian takvimi, Jül Sezar tarafından M.Ö. 45 yılında Roma İmparatorluğu’nda kabul edildi.
   • Julian takvimi, 365 gün 6 saat uzunluğundaki bir yıl kabul eder, bu nedenle her dört yılda bir ekstra gün eklenmez. Bu, takvimin mevsimlerle uyumsuz hale gelmesine neden oldu ve sonunda Gregoryen takvimiyle değiştirildi.
3. Diğer Güneş Takvimleri:
   • Diğer kültürler ve medeniyetler de kendi güneş takvimlerini geliştirdiler. Örneğin, Mısır Güneş Takvimi, Etiyopya Takvimi ve Maya Takvimi gibi çeşitli güneş takvimleri mevcuttur.
   • Bu takvimler, yerel ihtiyaçları ve gözlemleri temel alarak oluşturulmuş ve bazen dini veya tarımsal faaliyetlerle ilişkilendirilmiştir.

Güneş takvimleri, günlük yaşamın düzenlenmesi, tarımın planlanması, ticaretin yürütülmesi ve zamanın genel organizasyonu için hayati öneme sahiptir. Mevsimlerin başlangıcı ve bitişi, gün uzunluğu ve kısalığı gibi faktörler, güneş takvimleri sayesinde tahmin edilebilir hale gelir ve bu da birçok insanın yaşamını düzenler.

Türklerde Takvim

Türkler İslâmlığı kabul etmeden önce 12 Hayvanlı Takvim adı verilen bir takvim kullanırlardı. Güneş esas alınarak düzenlenen bu takvim, 12 ya da 60 yılda bir devir yapardı ve aylar hayvan adlarıyla belirtilirdi. İslâmlığın kabul edilmesinden sonra bazı Türk devletleri bu takvimi kullanmayı sürdürdüler. Selçukluların İslâmlığı kabul etmeleriyle birlikte Hicri Takvimi kullanmaya başladılar, onları izleyen Osmanlılar da aynı takvimi benimsediler.

Ancak Avrupa ile yapılan ticari ilişkilerde ve mali konularda Hicri Takvim bazı zorluklar çıkarınca 1678’den sonra Gregoryen Takvimi’ne dayanan Rumi Takvim adlı bir takvim ile birlikte kullanılmaya başlandı. Cumhuriyet’in kurulmasından sonra girişilen bir dizi devrim içinde takvim de yer aldı ve 26 Aralık 1925’te çıkarılan “Takvimde Tarih Mebdeinin Tebdili” hakkında 698 sayılı yasayla bugün kullanmakta olduğumuz ve Gregoryen Takvimi’ni esasına dayanan takvim kabul edildi ve kullanılmaya başlandı.

Takvim Çeşitleri Nelerdir?

Takvimler, zamanı ölçmek ve organize etmek için kullanılan araçlardır ve farklı kültürler ve ihtiyaçlar için çeşitli şekillerde tasarlanmıştır. İşte bazı takvim türleri:

1. Güneş Takvimi: Güneş takvimi, günleri güneşin gökyüzündeki hareketlerine dayandıran bir takvim türüdür. Miladi takvim, Gregoryen takvim olarak da bilinir ve dünya üzerinde yaygın olarak kullanılan bir güneş takvimidir.
2. Ay Takvimi: Ay takvimi, ayın evrelerine dayalı olarak günleri ölçen bir takvim türüdür. İslam takvimi (Hicri takvim) ve Yahudi takvimi (İbrani takvimi) gibi bazı kültürlerde kullanılır.
3. Karma Takvim: Bazı takvimler, hem güneş hem de ay hareketlerine dayalıdır ve bu nedenle karma takvimler olarak adlandırılır. Hindu takvimi (Vikram Samvat), bu tür bir takvime örnektir.
4. Luni-Solar Takvim: Luni-solar takvimler, hem güneşin hem de ayın hareketlerini bir araya getiren karma bir yaklaşım kullanır. Çin takvimi ve Yahudi takvimi gibi bazı takvimler luni-solar takvimlerdir.
5. Takvimsiz Takvimler: Bazı kültürler, doğrudan güneş veya ay hareketlerine dayanmayan takvim sistemleri kullanır. Örneğin, Maya takvimi ve Aztek takvimi gibi takvimsiz takvimler vardır.
6. Göçebe Takvimler: Göçebe topluluklar, doğal olaylar ve mevsim değişikliklerine dayalı olarak zamanı ölçmek için kendi takvimlerini geliştirmişlerdir. Bu takvimler genellikle tarım ve hayvancılıkla ilişkilendirilir.
7. Kültürel Takvimler: Farklı kültürler, geleneksel festivaller, dini kutlamalar ve ulusal tatilleri belirlemek için kendi takvimlerini kullanır. Bu takvimler genellikle o kültürün özgün ihtiyaçlarına ve geleneklerine göre şekillenir.

Takvimler, zamanın organizasyonu, tarım, dini ritüeller, ticaret ve daha birçok alanda önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle, dünya genelinde birçok farklı takvim türü bulunmaktadır.