Bu yazıda, farklı medeniyetlerin ve kültürlerin tarih boyunca kullanmış olduğu takvim sistemleri ve ayların adlandırılması incelenmektedir. Eski Yunan, Roma, Çin, Yahudi, Türk ve diğer pek çok medeniyetin takvim düzenlemeleri ve ayların isimleri hakkında bilgi edinin. Ayrıca, günümüzde yaygın olarak kullanılan Gregorian takvimi ve ayların Türkçe adlandırılması da ele alınmaktadır.
Ay; Yılın on ikide biri ölçüsünde zaman birimidir. Ay’ın Dünya çevresinde bir kez dönmesiyle hesaplanır. Tarihin eski çağlarından başlayarak, insanlar ayı hep bu yöntemle saptadı. Günümüzde kullanılan Greguar takviminde bir yıl 12 aydan oluşur. Her aya göre gün sayısı şöyledir: Ocak (31 gün). Şubat (28 gün, her dört yılda bir 29 gün). Mart (31 gün). Nisan (30 gün). Mayıs (31 gün). Haziran (30 gün).Temmuz (31 gün). Ağustos (31 gün). Eylül (30 gün). Ekim (31 gün), Kasım (30 gün). Aralık (31 gün).
Göktürklerin, Moğolların, Uygurların, Tuna Bulgarlarının vb kullandığı aylar sayılarına göre şöyle adlandırılırdı: 1-Aram-ay; 2- İkindi (ikinci)-ay; 3-Üçünç-ay; 4- Tördünç-ay; 5- Beşinç-ay; 6- Altınç-ay; 7- Yedinç-ay; 8- Sekizinç-ay; 9. Tokuzunç-ay; 10- Onunç-ay; 11. Biryirminç-ay; 12- Çakşaput-ay.
İslâmlığın kabulünden sonra Türkler, Selçuklu ve Osmanlı döneminde Hicri-Kameri (alaturka) takvim kullanmaya başladılar. Hicri takvim, 354 ya da 355 günden oluşuyordu. Yeni Ay’ın görüldüğünün ertesi gün, ayın ilk günüydü. On iki ay, sırasıyla 30 ve 29 gün çekiyordu. Yalnız Zilhicce ayı, Artık Yıllarda’da 30 gündü. Hicri takvimde ayların adları şöyleydi: Muharrem (yılın ilk günü, bu ayın ilk günüdür), Safer, Rebiülevvel, Rebiülahır, Cemaziyelevvel, Cemaziyelahır, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce. 1917’den başlayarak “Takvim-i Garbi” adı altında Greguar takvimi de kullanıldı. O zamanlar ayların adı şöyleydi: Kânun-ı sâni (ikinci kanun), Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrin-i evvel (Birinci Teşrin), Teşrin-i sani (İkinci Teşrin), Kanun-u evvel (Birinci kanun). 1925-1945 arasında bu adlar yürürlükteydi. 1945’ten sonra ikinci kânun yerine Ocak, Birinci teşrin yerine Ekim, İkinci teşrin yerine Kasım, Birinci kânun yerine de Aralık denildi. 365 günlük eski Mısır takvimindeki oniki ay-Tub, Babeh, Hatur, Kiyak, Tubeh, Emşir, Barmahat, Bermudeh, Başnas, Bauned, Ebib, Mesri.
Eski Yunanda aylar yaklaşık 30 gündü. Yeni Ay’ın görüldüğü gün, ilk gün sayılırda. Eski Yunan ile Greguar ayları şunlardı: Gamelion: Ocak, Anthesterion: Şubat, Alaphebolion: Mart, Munukhison: Nisan, Thargelion Mayıs, Skirophorion: Haziran, Hekatombaion: Temmuz, Metageitnion: Ağustos, Boedromion: Eylül, Puanepsion: Ekim, Maimakterion: Kasım, Poseidon: Aralık.
Romalılar, 13 aydan oluşan 365 günlük takvim kullanırdı. Januarius: Ocak, Febriarus: Şubat, Martius: Mart, Aprilis: Nisan, Maius: Mayıs, Junius: Haziran, Julius ya da Qintilus: Temmuz, Augustus ya da Sextilis: Ağustos, September: Eylül, October: Ekim, November: Kasmı, December: Aralık. Çin takvimi, Güneş-Ay temelinden çıkmıştır. Aylar 12 ya da 13 tanedir. Her ayda 29 küçük ya da 30 büyük gün vardır. Çin aylarının adları yoktur, sıra numarasıyla söylenir, Yahudi takviminde 29 ya da 30 günlük 12 ya da 13 ay vardır: Tişri, Maroçeşvan, Kislev, Tebet, Şebet, Adar, Veader (yalnız artık yıllarda vardır). Nisan, İjar, Sivan, Temmuz, Ab Elul.
Günümüzde kullanılan ayların adları Türkçeye şu dillerden geçmiştir: Şubat (Süryaniceden), Mart (Latinceden), Nisan (İbranice ve Süryaniceden), Temmuz (İbranice ve Süryaniceden), Ağustos (Latinceden), Eylül (İbranice ve Arapçadan), Ekim, Kasım, Aralık, Ocak Türkçedir.
