Takvim Nedir? Takvim Çeşitleri ve Takvimlerin Dönüşümleri

Takvim nedir? Kullanılan takvimler hangileridir? Hangi takvim neyi esas alır? Takvim çeşitleri, takvimlerin birbirine dönüşümünün hesaplanması.

Kaynak: pixabay.com

TAKVİM, zamanı yıllara, aylara, haftalara, günlere bölerek hesap eden cetvellerdir. Zaman ancak takvim kullanılırsa değerlendirilmiş olur. Takvimin, tarihte, tarihle ilgili bilimlerde büyük önemi vardır. Bayramları, yıldönümlerini, önemli günleri takvimin yardımıyla buluruz.

İnsanlar çok eski çağlarda bile mevsimleri, ayları, haftaları, günleri hesaplamak için kendilerine göre çeşitli takvimler yapmışlardı. En eski takvimi nerede, ne zaman, kimlerin yaptığı kesin olarak bilinmiyor. Kaldeliler’in, İsrailoğulları’nın, Eski Mısırlılar’ın, Eski Yunanlıların, Romalılar’ın, Çinliler’in kendilerine göre takvimleri vardı Hemen hepsinde de Güneş gibi, Ay gibi gökyüzü cisimlerinin hareketleri esas alınmıştı. Değişik takvimlerin kullanılması komşu ülkeler arasında bazı karışıklıklara yol açıyordu.

Takvim hesaplarında önemli bir olay «tarih başı» olarak ele alınır. Eski Yunanlılar tarihe başlangıç olarak ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı yılı kabul etmişlerdi (M.Ö. 776). Romalılar ise Roma şehrinin kuruluş yılını başlangıç olarak kabul ettiler (M.Ö. 753). İslam Dünyası’nda da Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçü esas kabul edildi (M.S. 622).

Hıristiyanlar ise tarihe başlangıç olarak Hz. İsa’nın doğuşunu esas aldılar. Doğduğu yıla sıfır deyip, ondan öncesini Milattan Önce, sonrasını da Milattan Sonra diye değerlendirdiler.

Bugün Kullandığımız Takvim

Bugün dünyanın hemen her yanında kullanılan takvim, esas olarak, bir güneş takvimidir. Dünyamızın Güneş’in çevresinde dönmesi esası üzerine kurulmuştur. Dünya Güneş’in çevresindeki dönüşünü 365 gün, 5 saat, 48 dakika, 46 saniyede tamamlar. Bunu 365, 2425 gün şeklinde de yazabiliriz. Hesapları kolaylaştırmak için bu, 365 gün olarak kabul edilmiştir. Yalnız, aradaki 6 saate yakın fark ortaya bazı zorluklar çıkarır.

Yılbaşı geceleri saat tam 24’te yeni yılı kutlarız ama, gerçekte yılbaşı her yıl aynı saatte olmaz; yani her hangi bir günün gece yarısında yılbaşı olsa, ertesi yılbaşı, 365 günden sonra gelen günün gündüzünün ortasında olur.

İşte bu geriye kalan saatler, 4 yılda bir toplanır, aşağı yukarı 24 saat eder. Bu fazladan ele geçen gün de, dört yılda bir, şubatın sonuna eklenir. O yıl şubat, 28 gün olacağı yer-, de, 29 gün olur, o yıl da 366 gün sürer. Dört yılda bir tekrarlanan bu yıllara «artık yıl» denir. Sayısı 4 ile kesiksiz olarak bölünebilecek her yıl artık yıldır (1964 gibi)

Bu hesabı Roma imparatorlarından Iulius Caesar zamanında (M. Ö 46) İskenderiyeli Yunan astronomi bilgini Sosigenos yapmıştı. Bu takvimde, imparatorun adından ötürü «lulius (Jüliyen) Takvimi» denildi.

Dört yılda bir, şubata 1 gün eklemekle takvim gene kesin olarak düzeltilmiş olmuyordu. Bu hesaba göre arada gene 1.000 yılda 7,5 günlük, bir fark kalıyordu. Bir yılda 0,007784 yıllık fark başlangıçta önemsiz gibi görünüyorsa da zaman geçtikçe birikeceğinden bazı yanlışlıklara yol açabilirdi. Gerçekten de, bu takvimin, 1500 yıl kullanıldıktan sonra güneş yılından 10 gün geri kaldığı anlaşıldı: Martın 21’i olması gerekirken eldeki takvimler martın 11’ini gösteriyordu.

Bunun üzerine aradaki farkı gidermek için, takvim yılını «güneş yılı»na (dönencel yıla) yaklaştırmak gerekiyordu. Bunun için de, sonu iki sıfırla biten (1900, 2000, 2100 … gibi) artık yıllar 100’e bölündüklerinde kalan sayılar dörde bölünemeyecek olursa o yılın «artık yıl» olmaması İznik’te toplanan ruhani mecliste kabul edileli. Ayrıca, o zamana kadar aradaki farkı kapatmak için de 1582’de takvim 10 gün ilerletilerek 4 ekim perşembe gününden sonra 15 ekim cuma günü getirilirdi. Bu değişme Papa XIII. Gregoire’ın emriyle yapıldığı için, düzeltilmiş yeni takvime «gregoryen takvimi» dendi. Roma’da yapılan ‘bu değişikliği Fransa aynı yıl ( 1582), İngiltere 1752’de, Rusya 1918’de, Yunanistan da 1923’de kabul etti. O sıralarda bizde «hicri takvim» kullanıldığı için Miladi takvim ancak 1926’da kabul edildi. Çeşitli Takvimler

RUMİ TAKVİM

Bizde eskiden hicri (Arabi) takvim kullanılırdı. Daha sonra «Rumi» denilen takvim kabul edildi. Bu takvim güneş yılına göre düzenlenmişse de, şimdi kullandığımız takvimden 13 gün geriydi. Tarih başlangıcı olarak da gene hicri takvim başlangıcı alınmış, yalnız, Ay’ın bir yılı ile Güneş’in bir yılı arasındaki farktan dolayı, yılın sayısı 2 yıl ileri olmuştu.

1917’de, yılın tarihi gene aynı kalmakla birlikte, aradaki 13 gün farkı ortadan kaldırmak üzere, bir değişiklik yapıldı. 1332 (1917) yılı şubatının 16’ncı günü 1333 yılı martının 1’i sayıldı. O zaman yılbaşı marttı.

Miladi takvim Türkiye’de, Cumhuriyet’ten sonra, 1926’da kabul edildi. 1342 ocak ayının 1. günü 1926 yılının başı oldu, böylece yılbaşı da, bütün Batı ülkelerinde olduğu gibi, 1 Ocak oluyordu.

HİCRİ TAKVİM

Tarih başlangıcı olarak Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç etmesini kabul etmiştir. Bu takvimde de yıl 12 aya bölünmüştür ama, 1 ay Dünya’nın Güneş çevresinde bir kere dönmesinin 12’de biri olarak değil de, Ay’ın Dünya çevresinde 1 kere dönmesi olarak ele alınmıştır. Ay’ın bu dönüşü 29,5 gün tutar. Buna göre, Hicri takvimde 1 yıl 12×29,5 = 354 gündür. Böylece, güneş yılından 11 gün kısadır. Hicri yılbaşı, her yıl bir öncekinden 11 gün kadar önceye gelir. Bayramların bir önceki yıldan 11 gün kadar önceye gelmesinin sebebi budur.

MUSEVİ TAKVİMİ

Hem Ay’ın, hem de Güneş’in hareketine dayanan bir takvimdir. Aylar bazan £9, bazan da 30 gün sürer; yıl da bazan 12, bazan da 13 aydan meydana gelir. 12 ay sürerse 353, 354, 355 gün; 13 ay sürerse 383, 384, 385 gün olur. Böylece 19 yılda bir yılbaşı hep aynı zamana gelir.

Değişik takvimlerin kullanılması uluslar arası bağlantılarda birçok zorluklara yol açar. Musevilerin, Arap ülkelerinin, Uzak Doğu’daki bazı devletlerin başka başka takvim esasları üzerine hareket etmeleri, havayolları, denizyolları, demiryollarının tarife düzenlenmesinde bazı yanlışlıklara yol açar. Bunun gibi, tarihle uğraşanlar da olayları tesbit etmek için birçok zorluklarla karşılaşırlar.

Oniki Hayvan Takvimi

Takvimde Yenilik

Bu zorluklar göz önünde bulundurularak, yüzyıla yakın bir zamandan beri, bütün dünyada tek bir takvim kullanma konusunda çalışmalar yapılmaktadır. İş adamları, istatistikçiler, bilginler bu akımı desteklemektedirler. Şimdiye kadar pek çok takvim çeşidi ileri sürülmüşse de, henüz hiçbiri kabul edilmemiştir.

Bugünkü takvimin bazı aksaklıkları olsa dahi, alışılmış bir düzen olması bakımından, bu değişikliği yapmak da, ayrıca başka karışıklıklara yol açacaktır. Bu bakımdan ileri sürülen takvimlerin hiçbiri kabul edilmemiştir. «Değişmez takvim» adı verilen takvim bunlardan biridir. Bu takvime göre bir yılda 13 ay olacak, her ay 4 haftadan meydana gelecektir. Her ay pazarla başlayacak, yılbaşı 29 aralık günü kutlanacaktır. Yılbaşına gelinceye kadar arada kalan günler hiçbir haftadan sayılmıyacaktır, bayram olarak kutlanacaktır.

«Evrensel takvim» adı verilen bir başka takvim çeşidinde de yıl, her biri 91 günden meydana gelen 4 bölüme ayrılmıştır. Her bölüm 3 aydan meydana gelir. Bunların ilk ayları daima bir pazarla başlar, 31 gün sürer. İkincileri daima çarşambayla başlar, 30 gün sürer, üçüncüleri de daima bir cuma ile başlar, 30 gün sürer. Yalnız, hazirandan sonra gelen ek gün «Evrensel Tatil», aralıktan sonra gelen ek gün de «Evrensel Yılbaşı» olarak kabul edilmiştir. Bu iki ek günle, dört yılda bir «artık yıl» yapılmasına da ihtiyaç kalmaz.

Yılların Çevrilmesi Usulleri

Bir hicri yılı milâdi yıla çevirmek için, hicri yıl 33’e bölünerek, bölüm asıl sayıdan çıkarılır, sonra da kalan sayıya 622 eklenir. Örnek: 1378 hicri yılını alalım.

1378 – 33= 41

1378— 41 = 1337

1337 + 622 == 1959

Bir milâdi yılı hicri yıla çevirmek için de önce eldeki milâdi tarihten 621 sayısı çıkarılır, kalan sayı 33’e bölünür, bölüm kalan sayıya eklenir:

1959 — 621 = 1338

1338 / 33= 40

1338 + 40 = 1378

Bir rumi yıldan milâdi yılı bulmak, ya da milâdi yıldan rumi yılı bulmak için 584 ya eklenir, ya da çıkarılır. Milâdi 1963 yılından — 584 çıkarılınca, 1379 yılı bulunur. Rumi 1330 yılına + 584 eklenince, 1914 yılı çıkar.

ÖRNEK DÖNÜŞÜM: