İslamiyetten önce ve sonra Türklerin kullandığı bayraklar nelerdir? Günümüze dek Türklerde bayrak hakkında bilgi.
Tarih Boyunca Türklerin Kullandığı Bayraklar
İslam dinini kabulden önce muhtelif Türk devletlerinde “damga”, “tuğ” gibi adlarla bayrak kullanılmıştır. İlk Türk imparatorluğu olan Orta Asya Hun (Kun) devletinde, bayrağın üstünde kurt timsali bulunuyordu.
Gazneli Bayrağı
İslâm dinini kabulden sonra Türkler’in kurdukları ilk büyük imparatorluk olan Gazneliler’de bayrak siyahtı. Karahanlılar’ınki al, Selçuklular’ınki Gazneliler gibi siyah renkteydi. Bugünkü Türkiye’de kurulan ilk büyük Türk devleti olan Anadolu Selçuklularında da siyah renk kullanılmış, bayrakların tepesine de altından veya madenden Türkler’in kurt gibi pek eski bir timsali olan ay da konulmuştur. Büyük Selçuklular’ın Orta Asya’daki devamı Harzemşahlar’da da bayrak rengi — hilafet hanedanı olan Abbasiler’den mülhem olarak — siyahtı.
Türkleşmiş bir devlet olan Eyyubîler’de bayrak sarıydı. Mısır-Suriye’de Eyyubiler’in yerine geçen pek kudretli Türk Memlûk İmparatorluğunda ise renkler sarı-kırmızıydı. Bayrakların üzerine âyetler işlenirdi. Bu devirlerde Anadolu beyliklerinden Aydınoğulları’nda yeşil, Karamanoğulları’nda kırmızı-sarı, Candaroğulları’nda kırmızı üzerine sarı ay, Tekeoğulları’nda beyaz üzerine çatal sakallı bir baş bulunan bayraklar kullanıldığı tarihi bilgilerimiz arasındadır.
Anadolu Selçuklu Devleti Bayrağı
Delhi Türk İmparatorluğu’nun renkleri siyahla aldı. Cengiz İmparatorluğumda ise eski Türk imparatorluklarırida olduğu gibi dokuz tane yak veya at kuyruğundan tuğ, üzerinde kurt başı en büyük millî timsal olarak kullanılmıştır. Bu imparatorluğun Yakın Doğu’daki parçası olan llhanlılar’da bayrak kırmızıydı. Timurlular’da ise hükümdar bayrağı beyazdı. Bu imparatorluğun Hindistan’daki devamı olan Babur İmparatorluğunda sarı-kırmızı bayraklar kullanılıyordu.
Karakoyunlular’da beyaz üzerine kara koyun resmi, Akkoyunlular’da ise beyaz üzerine ak koyun resmi, bayrak olarak kullanılmıştır. Akkoyunlular’ın yerine geçen Safeviler’de yeşil, Safeviler’den sonra İran’ın Türk hanedanı Avşarlar’da beyaz, bunlardan sonra İran’a hâkim olan Türk Kaçarlar’da bugünkü Iran bayrağının esasını teşkil eden zülfekar (çatallı kılıç), aslan ve güneş şekillerinin bulunduğu bayraklar vardı.
Osmanlılar’da Bayrak
Türkler’in tarih boyunca meydana getirdikleri siyasi teşekküllerin şüphesiz en önemlisi, devamlısı ve büyüğü olan Osmanlı İmparatorluğuna gelince; Ortaçağ’ın sonlarıyla Yeniçağ’ın başlarında dünyanın en kudretli devleti olan Osmanlılar’ın kullandığı pek çeşitli bayraklar vardı. Bunlar hakkında, daha eski Türk devletleri ile kıyas edilmiyecek derecede bol bilgimiz olduğu gibi, esasen bu bayrakların hemen hepsinin zamanında yapılmış resimleri, hattâ müzelerde örnekleri vardır.
Osmanlılar XIV. yüzyılda beyaz, XV. yüzyılda da kırmızı bayraklar kullanmışlardır. Fakat beyaz rengin de devam ettiği anlaşılmaktadır. Şunu da hatırlatmak lâzımdır ki, diğer Türk devletlerinde olduğu gibi Osman-lılar’da da bir değil, birçok bayrak aynı zamanda kullanılıyordu. Bunlardan hükümdar bayrağının en önemlisi olduğu, bugünkü telâkkimize göre millî bayrak mahiyetinde bulunduğu söylenebilir. Ayrıca, devletin her teşekkülünün, her askerî sınıfın ayrı bayrak ve sancakları vardı. XVII. yüzyıla kadar hükümdar bayrakları beyaz ve kırmızıydı. Deniz kuvvetlerinde — gazâ ve cihat mefhumlarını işaret eden— yeşil ve kırmızı bayraklar kullanılırdı.
Bugünkü bayrağımızın esası olan kırmızı zemin üzerine ay-yıldız, XVIII. yüzyılın son yıllarında (1793) resmî bir mahiyet almıştır. Bu bayrak o devirde devletin resmi bayrağı haline gelmiş, hükümdar bayrağını iss kırmızı üzerine padişahın tuğrası teşkil etmiştir. Ancak, bayraktaki yıldız bugünkü gibi beş köşeli değil, sekiz köşeliydi. Beş köşeli halini 1860 tarihlerine doğru almıştır.
