Tasavvufi Halk Edebiyatı (Tekke edebiyatı) nın maddeler halinde genel özellikleri, nazım türleri hakkında bilgi.
Tasavvufi Halk Edebiyatı (Tekke Edebiyatı)
Tasavvuf, İslamiyetin ortaya çıkışından iki yüzyıl sonra Arabistan, İran ve Horasan’da iyice belirmeye başlayan sonra İslam dünyasını saran bir fikir, inanç ve yaşama tarzıdır.
Tasavvufun sistemleşmiş şekline tarikat diyoruz. Temeli aynı, fakat şekil bakımından farklı olan tarikatların herbiri ayrı ayrı tekkeler kurarak çalışmalarına devam etmişlerdir.
Tarikatlar, sosyal bir ihtiyaç olarak yüzyıllar boyunca devam etmiştir.
Tekke edebiyatı, tasavvufun etkisiyle meydana gelen duygu ve düşünceleri topluma yaymak için meydana getirilen edebiyattır.
12. yüzyılda Doğu Türkistan’da Ahmet Yesevi‘nin çalışmalarıyla başlamış ve Anadolu’da Yunus Emre ile devam etmiştir.
13. yüzyılda Anadolu’da Yunus Emre “İlahi”leriyle insanlığa o karanlık günlerde ümit ışığı tutmuştur. Yine bu yüzyılda Yunus Emre gibi Horasan’dan gelen Hacı Bektaş Veli‘de şiirleriyle halkı aydınlatmıştır. Hacı Bektaş Veli‘nin şiirlerine “Nefes” adı verilmektedir.
Tekke edebiyatının yüzyıllara göre başlıca temsilcilerini şöyle sıralayabiliriz.
12. yüzyılda Ahmet Yesevi
13. yüzyılda Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli
15. yüzyılda Kaygusuz Abdal, Hacı Bayram Veli, Yazıcıoğlu Mehmet, Akşemsettin, Eşrefoğlu Rumi…
16. yüzyılda Pir Sultan Abdal, Merkez Efendi, Sümbül Sinan…
Tasavvufa halk edebiyatının nazım türleri şunlardır.
1. İlahi: Dörtlük birimiyle ve hece ölçüsüyle söylenmektedir. İlahiler bestelenerek tekkelerde okunmuştur. Allah aşkı konu edilmektedir.
Yunus Emre ilahileriyle meşhurdur.
2. Nefes: İlahinin bütün özelliklerini taşımaktadır. Yalnızca tarikat özelliğine göre değişik şekilde isimlendirilmektedir.
Hacı Bektaş Veli’nin şiirlerine “Nefes” denilmektedir.
3. Hikmet: Ahmet Yesevi‘nin şiirlerine verilen addır. İlahi aşkı anlatmaktadır.
4. Devriye: İnsan ruhunun yaratılışı ve tekrar aslına dönüşünü anlatan manzumelerdir.
Devriyeler, dörtlüklerle ve mesnevi tarzıyla da yazılmaktadır.
5. Şathiye: Tekke şiirinde Allah’la şakalaşır gibi yazılan şiirlerdir.
6. Deme: Alevi şairlerin şiirlerine verilen isimdir.
7. Nutuk: Tarikata giren müritlere yol göstermek üzere mürşitlerin yazdıkları manzumeler.
8. Ayin: Mevlevi tekkelerinde okunan şiirler.
9. Tapuğ: Gülşeni tekkelerinde okunan şiirler.
Tasavvufi Halk Edebiyatının Genel Özellikleri
1. İlahi aşk teması işlenmiştir.
2. Genellikle dörtlük birimiyle yazılmıştır.
3. Daha çok yarım kafiye kullanılmıştır.
4. Hece ölçüsü kullanılmıştır. Ancak, bazen aruz ölçüsü de kullanılmıştır.
5. Dili halkın konuştuğu dildir. Ancak, bu edebiyat üzerinde İslamiyetin etkisi olduğu için, Arapça ve Farsça sözcükler de girmiştir.
6. İlahi, nefes, devriye, hikmet, şathiye, deme, nutuk gibi nazım türleri vardır.
7. Şiirler tekkelerde okundukları için besteli olarak söylenmektedir.
