Taşların çözülmesi ve toprakların oluşumu nasıl gerçekleşir? Kayaların ufalanması, etki eden faktörler ve toprak oluşumu hakkında bilgi.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ VE TOPRAK OLUŞUMU
Taşların, dış güçlerin etkisiyle ufalanmaları, dağılmaları ve çürümelerine, taşların çözülmesi denir. Yeryüzüne çıkmış; hava ve su ile ilişki içinde olan her kaya, yapısal değişikliğe uğrar. Bu değişikliğe yol açan etmenlerin başında;
- su,
- sıcaklık
- havadaki gazlar
- organizmalar gelir.
Bu etmenler kayaların erime, çürüme, dağılma ve parçalanmasına, bunun sonucunda da yeryüzünde ufalanmış taşlar örtüsü ve bundan oluşan toprağın ortaya çıkmasına yol açar.
Kayaların yapısal değişikliğe uğraması kimyasal çözülme ve mekânik çözülme denilen iki şekilde gerçekleşir.
Sıcak ve nemli iklim bölgelerinde daha çok kimyasal çözülme yaygındır. Çünkü kimyasal çözülme için su gerekir. Ayrıca sıcaklık çözülmeyi hızlandırır. Böylece kayalar erir ve dağılır. Kimyasal ufalanmada taşların, minerallerin bileşimi değişir.
Mekânik (fiziksel) çözülme, büyük sıcaklık farklarından meydana gelir. Yüksek sıcaklıkta ısınan ve genleşen kayalar, gece havanın soğuması üzerine sıcaklık kaybeder ve büzülür. Bunun sonucunda çatlamalar ve yarılmalar olur. Çatlaklardaki suların donması da kayaların ufalanmasını hızlandırır. Bitkiler de kökleriyle kayaları parçalayarak mekânik çözülmeye katkıda bulunurlar.
Yapısında tuz ve kolay eriyebilen maddeler bulunan kayalarda, tuzların tortulaşması ya da erimesi ile mekânik çözülme meydana gelir. Akarsular, rüzgârlar ve buzullar da geçtikleri yerlerde, taşıdıkları maddeleri ana kayalara sürterek, mekânik parçalanmaya katkıda bulunurlar.
