Tek hücreli canlıların özellikleri nelerdir? Tek hücreli canlılara örnekler ve ilginç bilgiler.
Birhücreliler hayvanlar dünyasının en geniş topluluğudur. Vücutları bir tek hücreden yapılmıştır. Bütün hayat belirtileri de bu bir tek hycre içinde geçer. Çoğunlukla durgun sularda, denizlerde yaşarlar.
Birhücreliler dört sınıfa ayrılırlar: 1) Haşlamlılar; 2) Sporlular; 3) Kökbacaklılar; 4) Kamçılılar. Şimdi bunları birer birer gözden geçirelim.
GÖVDESİNDEN İSTEDİĞİ YÖNE AYAK UZATAN HAYVANLAR
Kökbacaklılar amipler’i, günsüler’i, delikliler’i, bir de ışınlılar’ı içine alan bir takımdır. Vücutları sitoplazma, çekirdek, sitoplazma zarından meydana gelmiştir. Sitoplazmalarından bacak biçiminde birtakım uzantılar çıkar. «Kökbacaklılar» denmesi de bundandır.
Kökbacaklılar’ın çoğu sularda, ya da nemli yerlerde yaşar. Uzantıları sayesinde hareket ederler, birtakım maddeleri içlerine alarak beslenirler. Kökbacaklıların uzantılarına yalancı ayak denir. Çünkü, bu ayakların yerleri, biçimleri sürekli olarak değişir. Hayvan ne yana doğru kayacaksa, o yandan bir uzantı çıkarır.
Kökbacaklılar ikiye bölünerek çoğalırlar. Bölünme başlayacağı zaman, çekirdek uzar, içindeki kromozomlar bir kat çoğalıp eşit olarak iki kutba ayrılırlar. Çekirdek zarı da, erimeden, ortadan büzülerek ikiye bölünür. Sitoplazma da bunu izleyerek ikiye ayrılır. Bu çeşit bölünmeye gizli mitoz denir.
Kökbacaklıların kimisi zararlı, kimisi yararlıdır. Zararlı kökbacaklılar hastalık mikropları taşırlar. Yararlı olanlar ise, kendilerini beslenme amacıyla yiyen hayvanların bağırsaklarında sindirimi kolaylaştırırlar.
AMİPLERİN ZARARLISI DA, YARARLISI DA VAR
Amip
Kökbacaklıların en bilinen türü amip’tir. Amip hareket etmediği zaman yuvarlak ya da yumurta biçimindedir. Hareket edeceği zaman öbür kökbacaklılar gibi, yalancı ayaklar çıkarır. Vücudunu meydana getiren protoplazmanın içinde yuvarlak bir çekirdekle birkaç koful bulunur. Bir besin maddesi amipin protoplazması içine girince, çevresinde bir koful (boşluk) meydana getirir. Buna sindirim kofulu denir. Besin bunun içinde sindirilir. Artıklar da, hücrenin bir yanından dışarıya atılır. Besin maddesi oksijenle birleşip yanınca, hayvanın yaşaması için gerekli enerji elde edilmiş olur.
Amipin üremesi öbür kökbacaklılarınki gibidir; ikiye bölünerek ürer.
Amipin birçok türleri vardır. Suda, toprakta yaşayanları zararsızdır. Geviş getiren hayvanların barsaklarında yaşayan zararsız amipler de sindirime yardım ederler. İnsan bağırsaklarında yaşayan dizanteri amipi ise, kalınbağırsaklara yerleşerek, amipli dizanteri hastalığına yol açar. Bu bakımdan tehlikeli, zararlıdır. Kimi amip türleri de, kan yoluyla karaciğere giderek, karaciğer apsesi adı verilen tehlikeli hastalığa yol açarlar.
EN BÜYÜĞÜ BİR MİLİMETRE BOYUNDA: HAŞLAMLILAR
Ancak mikroskopla görülebilecek kadar küçük hayvanlardır. Çoğu sularda yaşar. Haşlamlıların hareket etmelerini sağlayan özel organları vardır. En irilerinin boyu ancak 1 mm. kadardır; bunlar gözle de görülebilirler. Kimisinin vücudu kıllarla kaplıdır; kimisinde de kıllar vücudun belirli yerlerinde bulunur. Haşlamlılar da, öbür birhücreliler gibi, bölünme yoluyla ürerler.
TERLİKSİHAYVANI BİLİR MİSİNİZ?
Terliksi Hayvan Yapısı (Haşlamlılara örnek)
Haşlamlıların başlıca örneği terliksi-hayvan’dır. Biçimi, kabaca terliğe benzediği için bu adı almıştır. Durgun sularda yaşar, ancak mikroskopla görülebilir. Hayvanın üzerinde titrek tüy-cükler vardır. Bunların yardımıyla, suda hareket eder. Su içindeki öteki bir-hücreli hayvanları yiyerek beslenir.
Terliksihayvanlar oksijene, besin maddelerine, ışığa doğru yönelirler; sıcaktan, azotlu maddelerden kaçarlar. İkiye bölünerek ürerler. Kimi vakit de, iki terliksihayvan ağız ağıza gelerek, çekirdek değiştirir, bu yoldan çoğalırlar.
SITMA AŞILAYAN ASALAK
Birhücrelilerin bir takımında üreme cisimciği vardır. Buna spor (spora), bu hayvanlara da sporlular denir.
Sporluların en tanınmış örneği sıtma plazmodyumu’dur. Bu hayvanın çeşitli türleri vardır. Hepsi asalak yaşarlar. Sıtma plazmodyumu, insanda sıtma hastalığına yol açtığı için, zararlıdır. Anofel cinsi sivrisinekle hastadan hastaya geçer.
Plazmodyum, önce insan alyuvarlarına yerleşir. Orada büyür, gelişir, ürer. Bu, eşeysiz bir üremedir. Sivrisinek insanı ısırınca, kandaki bu plazmodyum-lar sivrisineğe geçer. Plazmodyum sivrisinekte de önce eşeyli, sonra da eşeysiz olarak çoğalır; sineğin bütün vücuduna dağılır. Sivrisinek sağlam bir insanı ısırınca, tükrük bezlerine yerleşmiş bulunan plazmodyumlar bu kez de o insana geçer. Böylece, sıtma mikrobu da insandan insana taşınmış olur.
UYKU HASTALIĞINA KAMÇILILAR’DAN BİR ASALAK YOL AÇAR
Kamçılılar’ın birçok türleri vardır. Denizlerde, tatlı sularda yaşayan çeşitleri olduğu gibi, insanlarda, hayvanlarda asalak olarak yaşayanları da bulunur.
Kamçılıların vücudunda, türüne göre, bir, ya da birkaç kamçı bulunur. Hayvan bunları hareket ettirerek, yer değiştirir.
Başlıca örnekleri, bataklık sularda yaşayan öglena’l&v ile tripanozomya’lardır. Tripanozomyalar uyku hastalığı’na yol açarlar; insanların, hayvanların kanında yaşarlar.
Kamçılılar, uzunlamasına ikiye bölünerek çoğalırlar. Vücutları uzuncadır; mekiğe benzer. Önde parlak bir leke vardır. Bu leke, ışığa karşı duyarlıdır. Çekirdekle çekirdekçik içiçedir.
